Η πρόταση νόμου για τα «υπερχρεωμένα νοικοκυριά»

Εισαγωγή

Έχει δοθεί σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση από το Υπουργείο Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας Πρόταση Νόμου με τίτλο «ρύθμιση χρεών υπερχρεωμένων νοικοκυριών». Η σημασία της πρότασης νόμου, η οποία αφού λήξει η επ’ αυτής διαβούλευση θα κατατεθεί στο Κοινοβούλιο προς ψήφιση είναι υπέρ το δέον σημαντική. Τούτο διότι θεσπίζεται ιδιωτικό πτωχευτικό δίκαιο. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί σταθμό στον κλάδο του πτωχευτικού και καταναλωτικού δικαίου, αφού για πρώτη φορά οι ειδικές διατάξεις που στόχο έχουν τους εμπόρους και τους πιστωτές τους εφαρμόζονται σε ιδιώτες. Έτσι πλέον συμπληρώνεται το νομικό οπλοστάσιο προστασίας των ιδιωτών μέσω του δικαίου προστασίας καταναλωτή και της νομολογίας των δικαστηρίων (περί καταχρηστικών όρων και επιτοκίων) και εμπλουτίζεται με την εφαρμογή όρων και προϋποθέσεων του πτωχευτικού δικαίου.

Η πορεία προς το ιδιωτικό πτωχευτικό δίκαιο

Στο εξωτερικό υφίστανται ανάλογες νομοθεσίες με χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα των ΗΠΑ (13ο κεφάλαιο της Bankruptcy Reform Act του 1978) με ρυθμίσεις για την απαλλαγή των υπερχρεωμένων ιδιωτών από τα χρέη τους, όταν αυτοί αδυνατούν να ανταποκριθούν σε αυτά. Αντίστοιχα και ευρωπαϊκά κράτη έχουν προβεί σε θέσπιση αναλόγων ρυθμίσεων, όπως ο γερμανικός πτωχευτικός νόμος του 1994 [Γερμανικός Πτωχευτικός Κώδικας «Insolvenzordnung» και ειδικότερα η Διαδικασία Πτωχεύσεως Καταναλωτών και Διάφορες Μικροδιαδικασίες «Verbraucherinsolvenzverfahren und sonstige Kleinverfahren») ο οποίος είναι το πρότυπο για την ελληνική ρύθμιση], ο σουηδικός νόμος για τη ρύθμιση χρεών του 1992, ο ολλανδικός νόμος για τη ρύθμιση χρεών ιδιωτών του 1998, ο φινλανδικός νόμος του 1993, ο αυστριακός νόμος του 1994, ο γαλλικός νόμος του 1992, ενώ πλέον πρόσφατες είναι οι εξελίξεις στο Βέλγιο του 2006 και την Ιταλία του 2008.

Η απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης στην Ελλάδα κατέστησε εφικτό το δανεισμό νοικοκυριών, δίχως πολλές φορές να πληρούνται τα κριτήρια φερεγγυότητας για την ικανοποίηση των χρεών τους προς τα πιστωτικά ιδρύματα. Η κρατική εποπτεία των Τραπεζών στόχευσε στον έλεγχο της φερεγγυότητάς τους και των απαραίτητων οικονομικών τους στοιχείων για την εύρυθμη λειτουργία του πιστωτικού συστήματος. Το κράτος όμως απέφυγε την εποπτεία των Τραπεζών στις προϋποθέσεις δανεισμού καταναλωτών δίχως μεγάλες δυνατότητες εξυπηρέτησης των χρεών τους. Έτσι οδηγηθήκαν τα πράγματα στη δημιουργία μιας τάξης καταναλωτών με αδυναμία εξυπηρέτησης των δανείων που τους χορηγήθηκαν από πιστωτικά ιδρύματα. Οι οικονομικές αυτές συγκυρίες οδήγησαν και σε κοινωνικό αναβρασμό και έτσι η πρόταση νόμου στοχεύει στην αποφόρτιση της κοινωνικής έντασης και στον εξορθολογισμό της καταναλωτικής πίστης στην αγορά.

Ρυθμίσεις πρότασης νόμου

Η βασική φιλοσοφία της πρότασης νόμου είναι ο συνδυασμός καταναλωτικού και πτωχευτικού δικαίου, στην κατεύθυνση της θέσπισης του ιδιωτικού πτωχευτικού δικαίου. Δηλαδή ο καταναλωτής θα απαλλάσσεται από τα χρέη του, όταν δεν υφίστανται περιουσιακά στοιχεία για την ικανοποίησή τους και δεν επαρκούν γι' αυτήν ούτε τα προσδόκιμα εισοδήματά του. Συνεπώς στόχος του ιδιωτικού πτωχευτικού δικαίου είναι η επανένταξή του ιδιώτη στην οικονομική και κοινωνική ζωή με την επανάκτηση της οικονομικής ελευθερίας, και όχι η ικανοποίηση των δανειστών, όπως στην περίπτωση του εμπόρου (πτωχευτικό δίκαιο).

Οι ρυθμίσεις περί απαλλαγής αφορούν φυσικά πρόσωπα από ειδικότερα για χρέη που δεν προέρχονται από την άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας. Χρέη που προέρχονται από περιορισμένη σε έκταση επαγγελματική δραστηριότητα που δεν προσδίδει όμως στον οφειλέτη την εμπορική ιδιότητα μπορούν να υπαχθούν στη διαδικασία που προβλέπει η πρόταση νόμου. Σε κάθε περίπτωση όμως, εξαιρούνται τα πρόστιμα, οι χρηματικές ποινές και οι εισφορές προς ασφαλιστικούς οργανισμούς

Έτσι ο ιδιώτης/καταναλωτής που αδυνατεί μόνιμα να πληρώσει τα χρέη του, υποχρεούται για μία χρονική περίοδο προβεί στην πληρωμή ενός μέρος των οφειλών του. Το ποσοστό αυτό καθορίζεται, ανάλογα με το εισόδημά του, σε συμφωνία με τους πιστωτές του ή, σε περίπτωση που δεν επέλθει συμφωνία, από το αρμόδιο δικαστήριο (Ειρηνοδικείο). Η μερική αυτή ικανοποίηση των πιστωτών αποτελεί προϋπόθεση για να υπαχθεί ο καταναλωτής στις ευεργετικές διατάξεις της απαλλαγής από τα χρέη του.

Πιο συγκεκριμένα η πρόταση νόμου προβλέπει ρύθμιση των οφειλών για 3 έως 5 χρόνια με καταβολή μέρους της οφειλής, ενώ τίθεται κατώτατο όριο το 10%. Η διαγραφή του υπόλοιπου της οφειλής επέρχεται, μόνο εφόσον ο καταναλωτής δεν διαθέτει επαρκή περιουσιακά στοιχεία και αποδεδειγμένα δεν μπορεί να αποπληρώσει τα χρέη του.

Όσον αφορά την πρώτη κατοικία του ιδιώτη, μπορεί να ζητηθεί η εξαίρεση της από τη ρευστοποιήσιμη περιουσία για την ικανοποίηση των πιστωτών. Ως προϋπόθεση τίθεται το να μην υπερβαίνει η κατοικία σε έκταση το προβλεπόμενο από τις ισχύουσες διατάξεις όριο αφορολόγητης απόκτησης πρώτης κατοικίας, πλέον 20%, δηλαδή τα 144 τ.μ. Σε αυτή την περίπτωση ο οφειλέτης πρέπει να εξοφλήσει, εντός εικοσαετίας, που περιλαμβάνει περίοδο χάριτος και ευνοϊκούς όρους, ποσό οφειλών μέχρι το 85% της εμπορικής αξίας του ακινήτου, όπως αυτή αποτιμάται από το αρμόδιο δικαστήριο.

Κρίσιμα σημεία

Αρκετές απόψεις έχουν ειπωθεί σχετικά με τη συμμετοχή δικηγόρου στη νεοθεσπιζόμενη διαδικασία της πτώχευσης ιδιωτών. Η παράσταση του δικηγόρου κρίνεται σαφώς απαραίτητη καθώς αυτός διαθέτει την απαραίτητη επιστημονική κατάρτιση ώστε να φέρει σε πέρας, με επιτυχία, υποθέσεις πτωχεύσεων. Δίχως την επιστημονική κρίση και εμπειρία του δικηγόρου ο καταναλωτής κινδυνεύει να δει την υπόθεσή του να μην ευδοκιμεί, καθώς απέναντί του έχει ένα νέο, άγνωστο, νομικό καθεστώς ενώ είναι βέβαιο ότι τα πιστωτικά ιδρύματα θα χρησιμοποιήσουν έμπειρους νομικούς προκειμένου να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τις καινούριες διατάξεις.

Προτού εκκινηθεί η διαδικασία στο δικαστήριο υπάρχει η δυνατότητα εξωδικαστικού συμβιβασμού, ο οποίος είναι απαραίτητος ως προϋπόθεση για τη διαδικασία στο δικαστήριο. Τούτο σημαίνει ότι δίνεται η δυνατότητα στον καταναλωτή να επιλύσει τις εκκρεμότητές του προτού εμπλακεί σε δικαστικό αγώνα. Εκκρεμές παραμένει το ζήτημα του τι γίνεται στην περίπτωση που ο καταναλωτής έχει εκκρεμείς οφειλές σε περισσότερες από μία τράπεζες.

Αρμόδιο δικαστήριο θα είναι το Ειρηνοδικείο του τόπου κύριας κατοικίας του οφειλέτη. Αυτό σημαίνει ότι δίδεται η δυνατότητα, με χαμηλό κόστος, ο καθένας να προσφύγει στη νέα διαδικασία. Αυτό το σημείο ευνοεί κυρίως τους κατοίκους της επαρχίας όπου με τη βοήθεια τοπικού δικηγόρου θα εκκινούν τις διαδικασίες χωρίς τις καθυστερήσεις και τα έξοδα των ανώτερων δικαστηρίων (λ.χ. Πολυμελές Πρωτοδικείο, αρμόδιο για πτωχεύσεις εμπόρων).

Τέλος ειδική μέριμνα λαμβάνεται για τις ειδικές, μειονεκτούσες, ομάδες του πληθυσμού. Έτσι άτομα χρόνια άνεργα ή με σημαντικά προβλήματα υγείας, όπου το εισόδημά τους δεν επαρκεί για την κάλυψη στοιχειωδών βιοτικών τους αναγκών, είναι δυνατός ο προσδιορισμός χαμηλότερων ή και μηδενικών καταβολών. Αυτό ακόμα κι αν δεν προκύπτει η εξόφληση του ελάχιστου ποσοστού του 10% των συνολικών οφειλών.

Συμπεράσματα

Η νέα νομοθετική ρύθμιση που προωθείται κρίνεται επιτυχής, αλλά χρήζει εξειδικεύσεων και ερμηνείας. Ασφαλώς ευνοεί τον καταναλωτή αλλά και τα πιστωτικά ιδρύματα, αφού δίνεται στα τελευταία η δυνατότητα είσπραξης απαιτήσεων που διαφορετικά δεν θα ικανοποιούνταν. Οι θεσπιζόμενες διαδικασίες είναι στη σωστή κατεύθυνση αφού εξασφαλίζεται η, από νομικής άποψης λόγω εμπλοκής δικηγόρου και Ειρηνοδικείο, επιστημονική αρτιότητα και η αποφυγή καταχρηστικής άσκησης των δυνατοτήτων της νέας νομοθεσίας. Συνεπώς ενισχύεται αυτός που πραγματικά έχει ανάγκη ρύθμισης των χρεών του και όχι ο «μπατακτσής». Μένει να φανεί η τελική μορφή του νομοσχεδίου και ασφαλώς η νέα πραγματικότητα που θα διαμορφώσει η, στην πράξη, εφαρμογή των νέων διατάξεων.