Η πρόταση νόμου για τα "υπερχρεωμένα νοικοκυριά"

Εισαγωγή

Κατατέθηκε στο Κοινοβούλιο, μετά από πολύμηνη καθυστέρηση, από το Υπουργείο Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας νομοσχέδιο με τίτλο «ρύθμιση χρεών υπερχρεωμένων νοικοκυριών». Η σημασία του νομοσχεδίου είναι υπέρ το δέον σημαντική. Τούτο διότι θεσπίζεται ιδιωτικό πτωχευτικό δίκαιο. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί σταθμό στον κλάδο του πτωχευτικού και καταναλωτικού δικαίου, αφού για πρώτη φορά οι ειδικές διατάξεις που στόχο έχουν τους εμπόρους και τους πιστωτές τους εφαρμόζονται σε ιδιώτες. Έτσι πλέον συμπληρώνεται το νομικό οπλοστάσιο προστασίας των ιδιωτών μέσω του δικαίου προστασίας καταναλωτή και της νομολογίας των δικαστηρίων (περί καταχρηστικών όρων και επιτοκίων) και εμπλουτίζεται με την εφαρμογή όρων και προϋποθέσεων του πτωχευτικού δικαίου.

Ρυθμίσεις νόμου

Η βασική φιλοσοφία της πρότασης νόμου είναι ο συνδυασμός καταναλωτικού και πτωχευτικού δικαίου, στην κατεύθυνση της θέσπισης του ιδιωτικού πτωχευτικού δικαίου. Δηλαδή ο ιδιώτης θα απαλλάσσεται από τα χρέη του, όταν δεν υφίστανται περιουσιακά στοιχεία για την ικανοποίησή τους και δεν επαρκούν γι' αυτήν ούτε τα προσδόκιμα εισοδήματά του. Συνεπώς στόχος του ιδιωτικού πτωχευτικού δικαίου είναι η επανένταξή του οφειλέτη στην οικονομική και κοινωνική ζωή με την επανάκτηση της οικονομικής ελευθερίας, και όχι η ικανοποίηση των δανειστών, όπως στην περίπτωση του εμπόρου (πτωχευτικό δίκαιο).

Οι ρυθμίσεις περί απαλλαγής αφορούν φυσικά πρόσωπα από χρέη που δεν προέρχονται από την άσκηση επαγγελματικής δραστηριότητας. Χρέη που προέρχονται από περιορισμένη σε έκταση επαγγελματική δραστηριότητα που δεν προσδίδει όμως στον οφειλέτη την εμπορική ιδιότητα μπορούν να υπαχθούν στη διαδικασία που προβλέπει η πρόταση νόμου. Οι ρυθμίσεις αφορούν όλα τα χρέη προς τράπεζες ή τρίτους, με εξαίρεση οφειλές από αδικοπραξία που διαπράχθηκε με δόλο, διοικητικά πρόστιμα, χρηματικές ποινές, οφειλές από φόρους και τέλη προς το δημόσιο και εισφορές προς τους οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης. Δεν υπάγονται επίσης σε ρύθμιση οφειλές που έχουν αναληφθεί το τελευταίο έτος πριν από την υποβολή της αίτησης ρύθμισης. Στην τελευταία περίπτωση ο οφειλέτης -εφόσον επιθυμεί να ρυθμίσει και αυτές τις οφειλές- θα αναμένει την παρέλευση ενός έτους από τότε που αναλήφθηκαν, για να υποβάλει αίτηση. Ο νόμος καλύπτει και τους εγγυητές, οι οποίοι θα πρέπει να κάνουν ξεχωριστή αίτηση και να διαπιστωθεί και γι’ αυτούς μόνιμη αδυναμία

Προσπάθειες συμβιβασμού

Πριν από την εκκίνηση της δικαστικής διαδικασίας με την υποβολή της σχετικής αίτησης ο οφειλέτης υποχρεούται να κάνει προσπάθεια συμβιβασμού με τους πιστωτές. Την προσπάθεια συμβιβασμού πριν από την υποβολή της αίτησης για τον οφειλέτη αναλαμβάνει μεταξύ άλλων δικηγόρος με γνώσεις εμπορικού δικαίου και δικαίου προστασίας καταναλωτών.

Εάν ο εξωδικαστικός συμβιβασμός δεν επιτύχει, η σχετική αίτηση για τη ρύθμιση των οφειλών υποβάλλεται στο ειρηνοδικείο του τόπου όπου κατοικεί ή διαμένει ο οφειλέτης. Εφαρμόζεται η εκούσια δικαιοδοσία που επιτρέπει στο δικαστήριο την αυτεπάγγελτη έρευνα των γεγονότων. Και πάλι τα μέρη (οφειλέτης και πιστωτές) πρέπει να προβούν σε μια νέα προσπάθεια επιδίωξης συμβιβασμού ενώπιον αυτή τη φορά του δικαστηρίου. Σε περίπτωση μη ομοφωνίας των πιστωτών θα πρέπει τουλάχιστον να συμφωνούν οι πιστωτές που έχουν εμπράγματες εξασφαλίσεις (υποθήκες κτλ.). Για το συμβιβασμό συντάσσεται πρακτικό που επικυρώνεται από τον αρμόδιο Ειρηνοδίκη.

Δικαστική διευθέτηση

Εάν και πάλι δεν ευδοκιμήσει ο συμβιβασμός το δικαστήριο ελέγχει, κατά τη δικάσιμο που έχει οριστεί, τη συνδρομή των προϋποθέσεων για τη ρύθμιση των χρεών και κρίνει ότι δεν επαρκούν τα περιουσιακά στοιχεία και εισοδήματά του για την αποπληρωμή των χρεών προχωρά στη ρύθμιση των οφειλών.

Το Ειρηνοδικείο πρέπει να εκδώσει απόφαση μέσα σε έξι μήνες λαμβάνοντας υπόψη τα περιουσιακά στοιχεία και εισοδήματα του ιδίου και της συζύγου του, την ηλικία του, καθώς και τις προτάσεις των πιστωτών του. Το δικαστήριο δέχεται την αίτηση και επιβάλλει τη ρευστοποίηση όλης της περιουσίας του δανειολήπτη. Ο οφειλέτης αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει κάθε μήνα και για χρονικό διάστημα τεσσάρων ετών μέρος του εισοδήματός του στους πιστωτές. Εφόσον παρέλθουν τα τέσσερα έτη και έχει τηρήσει ο οφειλέτης τις υποχρεώσεις της ρύθμισης, απαλλάσσεται των χρεών του (η απαλλαγή είναι ανεξάρτητη από την εξυπηρέτηση του πρόσθετου χρέους για την εξαίρεση της κύριας κατοικίας). Το δικαστήριο έχει τη δυνατότητα να ορίσει πολύ μικρό ποσό δόσης, ενώ σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί ακόμη να επιτρέψει στον οφειλέτη, ιδίως αν αυτός είναι άνεργος ή έχει σοβαρά προβλήματα υγείας, να μη δίνει για ορισμένο χρονικό διάστημα κανένα απολύτως ποσό.

Πρώτη κατοικία

Όσον αφορά την πρώτη κατοικία του ιδιώτη, μπορεί να ζητηθεί η εξαίρεση της από τη ρευστοποιήσιμη περιουσία για την ικανοποίηση των πιστωτών. ο οφειλέτης έχει τη δυνατότητα να εξαιρέσει από τη ρευστοποιήσιμη περιουσία την κύρια κατοικία του, εφόσον αυτή δεν υπερβαίνει σε έκταση το προβλεπόμενο από τις ισχύουσες διατάξεις όριο αφορολόγητης απόκτησης πρώτης κατοικίας, πλέον 50%. Ταυτόχρονα ο οφειλέτης αναλαμβάνει για έως 20 χρόνια να εξυπηρετεί -με το μέσο επιτόκιο ενός στεγαστικού δανείου- χρέη που αντιστοιχούν στο 85% της εμπορικής αξίας της κατοικίας, όπως αυτή αποτιμάται από το αρμόδιο δικαστήριο.

Κρίσιμα σημεία

Αρκετές απόψεις έχουν διατυπωθεί σχετικά με τη συμμετοχή δικηγόρου στη νεοθεσπιζόμενη διαδικασία της πτώχευσης ιδιωτών. Η παράσταση του δικηγόρου κρίνεται σαφώς απαραίτητη καθώς αυτός διαθέτει την απαραίτητη επιστημονική κατάρτιση ώστε να φέρει σε πέρας, με επιτυχία, υποθέσεις πτωχεύσεων. Δίχως την επιστημονική κρίση και εμπειρία του δικηγόρου ο ιδιώτης-καταναλωτής κινδυνεύει να δει την υπόθεσή του να μην ευδοκιμεί, καθώς απέναντί του έχει ένα νέο, άγνωστο, νομικό καθεστώς ενώ είναι βέβαιο ότι τα πιστωτικά ιδρύματα θα χρησιμοποιήσουν έμπειρους νομικούς προκειμένου να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τις καινούριες διατάξεις.

Αρμόδιο δικαστήριο θα είναι το Ειρηνοδικείο του τόπου κύριας κατοικίας του οφειλέτη. Αυτό σημαίνει ότι δίδεται η δυνατότητα, με χαμηλό κόστος, ο καθένας να προσφύγει στη νέα διαδικασία. Αυτό το σημείο ευνοεί κυρίως τους κατοίκους της επαρχίας όπου με τη βοήθεια τοπικού δικηγόρου θα εκκινούν τις διαδικασίες χωρίς τις καθυστερήσεις και τα έξοδα των ανώτερων δικαστηρίων (λ.χ. Πολυμελές Πρωτοδικείο, αρμόδιο για πτωχεύσεις εμπόρων).

Αιτήσεις θα μπορούν να υποβληθούν μετά την πάροδο τεσσάρων μηνών από τη δημοσίευση του νόμου στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Ωστόσο το τετράμηνο αυτό θα μπορούν να εκκινήσουν οι διαδικασίες του εξώδικου συμβιβασμού, το ίδιο διάστημα απαγορεύεται να γίνει πλειστηριασμός ακινήτου που χρησιμεύει ως μοναδική κατοικία του οφειλέτη. Τα μέτρα αναγκαστικής εκτέλεσης που βρίσκονται σε εξέλιξη ή με τα οποία απειλείται ο οφειλέτης, εξακολουθούν και βρίσκονται σε ισχύ. Ο οφειλέτης όμως μπορεί να τα αναστείλει με δικαστική απόφαση (ασφαλιστικά μέτρα), εφόσον πιθανολογηθεί πως η αίτηση για τη ρύθμιση των οφειλών θα ευδοκιμήσει

Συμπεράσματα

Η νέα νομοθετική ρύθμιση κρίνεται επιτυχής, αλλά χρήζει εξειδικεύσεων και ερμηνείας για θέματα που θα προκύψουν από την εφαρμογή της στην πράξη. Ασφαλώς ευνοεί τον καταναλωτή αλλά και τα πιστωτικά ιδρύματα, αφού δίνεται στα τελευταία η δυνατότητα είσπραξης απαιτήσεων που διαφορετικά δεν θα ικανοποιούνταν. Οι θεσπιζόμενες διαδικασίες είναι στη σωστή κατεύθυνση αφού εξασφαλίζεται η, από νομικής άποψης λόγω εμπλοκής δικηγόρου και Ειρηνοδικείο, επιστημονική αρτιότητα και η αποφυγή καταχρηστικής άσκησης των δυνατοτήτων της νέας νομοθεσίας. Συνεπώς ενισχύεται αυτός που πραγματικά έχει ανάγκη ρύθμισης των χρεών του και όχι ο «μπατακτσής».