Ρύθμιση επιχειρηματικών και επαγγελματικών οφειλών προς τα πιστωτικά ιδρύματα [1]

Εισαγωγή


Ο πρόσφατα ψηφισθείς νόμος [2] εντάσσεται στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής και πιο συγκεκριμένα στο ρυθμιστικό ρόλο που ασκεί το κράτος στην εθνική οικονομία. Επιπλέον επιχειρείται συνδυασμός της συνταγματικής επιταγής για ελευθερία ανάπτυξης της οικονομικής ζωής ή γενικότερα της ελευθερίας των συμβάσεων και της προστασία των χρηστών ηθών ή της εθνικής οικονομίας [3]. Στα πλαίσια αυτά ψηφίσθηκε ο νόμος για τις επιχειρήσεις και τους επαγγελματίες, ενώ ακολουθεί σύντομα ο αντίστοιχος για τους ιδιώτες [4].

Γενικές ρυθμίσεις

Ο νομοθέτης, στα πλαίσια άσκησης του κοινωνικού ρόλου του κράτους σκοπεύει μέσω του νόμου στη στήριξη των επιχειρήσεων, επαγγελματιών και αγροτών, στη διατήρηση της πιστοληπτικής τους ικανότητας και στην ενίσχυση της ενεργής συμμετοχής τους στην οικονομική ζωή [5]. Με το νέο νόμο παρέχεται υπό προϋποθέσεις η δυνατότητα σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, τα οποία έχουν συνάψει με πιστωτικά ιδρύματα συμβάσεις επαγγελματικών, επιχειρηματικών και αγροτικών δανείων ή πιστώσεων μέχρι ορισμένου ύψους, να ζητήσουν τη ρύθμιση των ληξιπρόθεσμων οφειλών τους [6]. Άλλωστε η έννομη σχέση μεταξύ λήπτη τραπεζικών υπηρεσιών και πιστωτικού ιδρύματος, είναι σχέση εμπιστοσύνης από την οποία απορρέουν κύριες και παρεπόμενες υποχρεώσεις προστασίας εκ μέρους της Τράπεζας, ιδίως δε η υποχρέωση σεβασμού του τραπεζικού απορρήτου, η υποχρέωση ενημέρωσης και συμβουλευτικής καθοδήγησης του πελάτη, η υποχρέωση αποφυγής του επί ζημία του πελάτη πλειστηριασμού, καθώς και η υποχρέωση σεβασμού της προοπτικής οικονομικής ανάκαμψης του οφειλέτη [7].

Δικαιούχοι

Ο νόμος αφορά τις ληξιπρόθεσμες οφειλές συμβάσεων δανείων για επιχειρηματικούς, επαγγελματικούς ή αγροτικούς σκοπούς που έχουν συνάψει φυσικά ή νομικά πρόσωπα με Τράπεζες. Η ρύθμιση αφορά τόσο συμβάσεις που έχουν καταγγελθεί, όσο και συμβάσεις που δεν έχουν καταγγελθεί. Προϋπόθεση για την υπαγωγή στις ρυθμίσεις είναι οι οφειλές των αφορώντων προσώπων να έχουν καταστεί ληξιπρόθεσμες μετά τις 30.07.2007 [8] και μέχρι τη δημοσίευση του νόμου. Επιπλέον δικαίωμα να κινήσουν διαδικασία ρύθμισης έχουν εκτός από τους πρωτοφειλέτες, και εγγυητές και οι καθολικοί διάδοχοι αυτών. Για τις οφειλές που έχουν καταστεί ληξιπρόθεσμες μετά την 01.01.2005, μπορεί να υπαχθούν σε ρύθμιση, υπό τον όρο μεταξύ άλλων ότι θα αποπληρωθεί μέχρι την 15.4.2010 ποσό ίσο με το ένα τρίτο της προβλεπόμενης συμβατικής διάρκειας. Για την περίπτωση που η σύμβαση δεν έχει καταγγελθεί, προϋπόθεση για τη ρύθμιση είναι να υφίσταται ληξιπρόθεσμη οφειλή με καθυστέρηση τουλάχιστον τριών μηνών. Το σύνολο της οφειλής που υπάγεται σε ρύθμιση δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσόν του ενός εκατομμυρίου (1.000.000) ευρώ ανά πιστωτικό ίδρυμα [9].

Εξαιρέσεις

Δεν υπάγονται στις διατάξεις του παρόντος άρθρου ληξιπρόθεσμες οφειλές από συμβάσεις πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων, από ομολογιακά δάνεια, από δάνεια ή πιστώσεις εγγυημένα ή επιδοτούμενα από το Δημόσιο ή εγγυημένα από το Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ). Επιπλέον ως προϋποθέσεις εμφανίζονται για την υπαγωγή στη ρύθμιση: Α) Η ασφαλιστικής και φορολογικής ενημερότητας του οφειλέτη για την υπαγωγή του στις ρυθμίσεις. Β) Κριτήρια με βάση τον κύκλο εργασιών για την υπαγωγή των ενήμερων οφειλών στη ρύθμιση. Γ) Ύπαρξη ζημιογόνας τελευταίας χρήσης για την υπαγωγή των επιχειρήσεων με βιβλία γ'Α κατηγορίας στη ρύθμιση των ενήμερων οφειλών. Έτσι οι επιχειρήσεις και επαγγελματίες με βιβλία τρίτης κατηγορίας και οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, οι οποίοι στην τελευταία ετήσια χρήση μέχρι τον Ιούνιο του 2009 είχαν ετήσιο κύκλο εργασιών μικρότερο των 2.500.000 ευρώ και ζημία στην ίδια χρήση. Προϋπόθεση είναι το ανεξόφλητο κεφάλαιο του δανείου να μην υπερβαίνει το ποσόν των 350.000 ευρώ. Τέλος επιχειρήσεις με ακαθάριστα έσοδα μικρότερα των 150.000 ευρώ, κατ’ επάγγελμα αγρότες και επιχειρήσεις που έχουν υποστεί σημαντικές καταστροφές από πυρκαγιές ή φυσικά φαινόμενα. Προϋπόθεση είναι το ανεξόφλητο κεφάλαιο του δανείου να μην υπερβαίνει το ποσόν των 200.000 ευρώ.

Καταβολή χρημάτων

Σύμφωνα με το νόμο οι αιτήσεις για την υπαγωγή στη ρύθμιση των οφειλών γίνονται μέχρι τις 15.03.2010. Οι σχετικές ρυθμίσεις έχουν βάση το επιτόκιο ενήμερης οφειλής και κατ' ελάχιστο τα επτά χρόνια. Τα δύο πρώτα έτη ο οφειλέτης καταβάλει μόνο τόκους και κατόπιν τις τοκοχρεολυτικές δόσεις. Αν πρόκειται για ληξιπρόθεσμες οφειλές μετά τις 30.07.2007, ο δανειολήπτης δεν υποχρεούται να προκαταβάλει για τη ρύθμιση κανένα ποσόν. Αν πρόκειται, ωστόσο, για ληξιπρόθεσμες οφειλές της περιόδου 01.01.2005 έως 30.06.2007, υποχρεούται να καταβάλει το 10% της οφειλής. Για τις ληξιπρόθεσμες οφειλές μετά τις 30.07.2007, διαγράφονται με τη ρύθμιση οι τόκοι ανατοκισμού και υπερημερίας. Για τις ληξιπρόθεσμες οφειλές της περιόδου 01.01.2005 έως 30.06.2007 διαγράφονται οι τόκοι ανατοκισμού και υπερημερίας, εφόσον εξοφληθεί το μισό της οφειλής. Τέλος δίδεται η δυνατότητα στους λήπτες επιχειρηματικών ή επαγγελματικών δανείων, που ανταποκρίνονται με δυσκολίες στις δανειακές υποχρεώσεις τους, να επιτύχουν, υπό προϋποθέσεις, διαζευκτικά μία ετήσια περίοδο χάριτος ή διετή αναστολή στην αποπληρωμή του κεφαλαίου του δανείου ή τριετή παράταση της διάρκειας του δανείου, ενώ υπάρχει μέριμνα για την προστασία εκείνων που ενδέχεται να εκτεθούν σε πιέσεις από το κλείσιμο ή τη συρρίκνωση των πιστωτικών τους ορίων στα κεφάλαια κίνησης. Σε περίπτωση που αυτό συμβεί μέχρι τον Ιούνιο 2011, η επιστροφή του ποσού ρυθμίζεται σε πέντε έτη.


Ρυθμίσεις για τον «Τειρεσία»


Στα άρθρα 3 έως 6 του νόμου καθιερώνεται υπό προϋποθέσεις η διαγραφή δυσμενών δεδομένων από τα σχετικά αρχεία που τηρούνται από τα πιστωτικά και εν γένει χρηματοδοτικά ιδρύματα ή από αρχεία δεδομένων οικονομικής συμπεριφοράς που λειτουργούν χάριν αυτών, ενώ αίρονται ορισμένοι περιορισμοί χορήγησης νέου βιβλιαρίου επιταγών σε κατηγορίες οφειλετών [10]. Ειδικότερα ο χρόνος τήρησης των τριών κατηγοριών πληροφοριών, δηλαδή οι επιταγές, οι διαταγές πληρωμής και -ως τρίτη κατηγορία- οι κατασχέσεις, επιταγές προς πληρωμή, περιλήψεις εκθέσεων κατάσχεσης, προγράμματα πλειστηριασμών και διοικητικές κυρώσεις (του Υπ.Οικον.) μειώνεται κατά ένα έτος για κάθε κατηγορία. Προβλέπεται διαγραφή των δυσμενών δεδομένων για όσους έχουν τακτοποιήσει ή θα τακτοποιήσουν εντός τριών μηνών από τη δημοσίευση του νόμου, τις οφειλές τους, ενώ επιταγές και συναλλαγματικές που εξοφλούνται σε τριάντα ημέρες από τη σφράγισή τους ή τη λήξη τους, ανεξόφλητες οφειλές μέχρι 1.000 ευρώ όπως και πρόσφατα εξοφλημένες μέχρι 3.000 ευρώ δεν εμφανίζονται στον «Τειρεσία». Επίσης επιτρέπεται στο πιστωτικό ίδρυμα να χορηγεί, κατά τη διάρκεια ισχύος μέτρου στέρησης χορήγησης βιβλιαρίου επιταγών, νέο βιβλιάριο επιταγών, εφόσον παρέχεται τριτεγγύηση από τρίτο πρόσωπο και μέχρι το ποσόν των πέντε χιλιάδων ευρώ ανά επιταγή. Τέλος υφίσταται υποχρέωση του πιστωτικού ή χρηματοδοτικού ιδρύματος που έχει διαβιβάσει σε αρχεία δεδομένων οικονομικής συμπεριφοράς δυσμενή περί οφειλών δεδομένα αμέσως και το βραδύτερο εντός δύο εργάσιμων ημερών από την περιέλευση σε αυτό των στοιχείων που αποδεικνύουν προσηκόντως την εξόφληση της οφειλής να προβεί, χωρίς την αξίωση αμοιβής ή δαπάνης, στην ενημέρωση του υπεύθυνου επεξεργασίας των παραπάνω αρχείων

Δικαστική προστασία

Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 5 του νόμου, από τη δημοσίευση του παρόντος και μέχρι την 30.6.2010 «δεν επιτρέπεται η έναρξη ή η συνέχιση της κύριας διαδικασίας της έμμεσης αναγκαστικής εκτέλεσης, εκτός αν έχει διενεργηθεί ήδη ο πλειστηριασμός…». Η αναστολή των διαδικασιών εκτέλεσης επέρχεται αυτοδίκαια. Το άρθρο 6 προβλέπει την προσωρινή δικαστική προστασία του προσώπου στο οποίο αναφέρονται τα δυσμενή οικονομικά δεδομένα με αίτηση αυτού στρεφόμενη κατά του πιστωτή του και εκδικαζόμενη κατά τη διαδικασία των άρθρων 682 επ. ΚΠολΔ, εφόσον πιθανολογείται η ανυπαρξία της οφειλής. Το δικαίωμα απονέμεται σε περίπτωση καταχώρισης σε αρχεία αμφισβητούμενων οφειλών και ως εκ τούτου καταχώρισης ακατάλληλης για την αληθινή εκτίμηση της πιστοληπτικής ικανότητας του υποκειμένου [11].

Συμπεράσματα

Ο νόμος διέπεται από έναν έντονο κοινωνικό χαρακτήρα που δεδομένων της κοινωνικοοικονομικής οπτικής μπορεί να ιδωθεί και ως παραβίαση της αρχής της ελευθερίας των συμβάσεων. Όμως η διάχυτη τάση σε αρκετές έννομες τάξεις, ειδικά στην Ευρώπη, για ενίσχυση του κοινωνικού χαρακτήρα του κράτους επιτρέπει τη θέσπιση τέτοιων ρυθμίσεων [12]. Δικαιολογείται ακόμα από τον περιορισμό που θέτει ο νόμος στην αρχή pacta sunt servanta σε περιπτώσεις παράβασης των χρηστών ηθών ή όταν ασκείται το δικαίωμα κάθε μέρους αυτό καθ’ υπέρβαση των ορίων του, όπως αυτά διαγράφονται από την καλή πίστη, τα χρηστά ήθη και τον κοινωνικό και οικονομικό του σκοπό [13]. Σε κάθε περίπτωση κρίνεται ο νόμος ως θετικό βήμα σε δυσχερείς οικονομικά καιρούς. Μένει να κριθεί και στην πράξη.

Υποσημειώσεις:

[1] Οι πληροφορίες που παρέχονται από το άρθρο αυτό είναι συμβουλευτικού και ενημερωτικού μόνο χαρακτήρα. Οι πληροφορίες αυτές δεν αποσκοπούν στο να υποκαταστήσουν νομικά κείμενα και ούτε αποτελούν νομική ερμηνεία.
[2] Κατατέθηκε στη Βουλή στις 11.12.2009, ψηφίστηκε στις 19.01.2010, μη δημοσιευμένος μέχρι και στις 25.01.2010 στο ΦΕΚ
[3] ΑΠ 1465/2001, ΕλλΔνη 2003, σελ. 986, καθώς και σε Δ. Τσάτσο/Γ. Παπαδημητρίου, Οικονομική ελευθερία των πιστωτικών ιδρυμάτων και νομοθετική κατάργηση ενοχικών αξιώσεων σε βάρος του δημοσίου, γνμδ, ΝοΒ 2006, σελ. 51
[4] Βλ. αντίστοιχη δημοσίευση του ίδιου, αναρτημένη στο http://emmanouilidismanos.blogspot.com/2009/11/blog-post.html
[5] Αιτιολ. Έκθεση
[6] Έκθεση της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής
[7] Σπ. Ψυχομάνης, Τραπεζικό Δίκαιο-Δίκαιο τραπεζικών συμβάσεων, τ. Ι, στ’ έκδ., εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα, 2008, σελ. 32 επ., 42, 79 επ.
[8] Δεδομένου ότι και πριν από το 2008 είχαν αρχίσει να διαφαίνονται τα σημάδια της οικονομικής κρίσης, βλ. Αιτιολ. Έκθεση.
[9] Απαλείφθηκε η αρχική ρύθμιση περί των τριών εκατομμυρίων (3.000.000) ευρώ στο σύνολο των πιστωτικών ιδρυμάτων
[10] Έκθεση της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής
[11] Άρα η διάταξη έχει διαφορετικό πεδίο εφαρμογής από εκείνη του άρθρου 14 του ν. 2472/1997 (προστασία προσωπικών δεδομένων), η οποία δεν καταργείται.
[12] Προς τούτο και η θετική γνωμοδότηση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, σύμφωνα με το αρθρ. 105 παρ. 4 ΣΕΕ και αρθρ. 2 παρ. 1 Απόφασης του Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 1998 «σχετικά με τη διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας με τις εθνικές αρχές για τα σχέδια νομοθετικών διατάξεων», δημοσ. σε ΕΕ L 189 στις 03.07.1998, σελ. 42.
[13] Μ. Σταθόπουλος, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα, 2004, § 13 αρ. 5 επ., 58 επ.