Το παρόν και το παρελθόν του πανεπιστημιακού ασύλου

Εισαγωγή

Το ζήτημα της κατάχρησης του πανεπιστημιακού ασύλου ήρθε με πολύ έντονο τρόπο στην επικαιρότητα, εξαιτίας της κατάληψης του τμήματος Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας (ΕΚΠΑ) και την –για τέταρτη φορά από το 1974- άρση του ασύλου. Το παρόν άρθρο επιχειρεί να περιγράψει με λιτό και κατανοητό τρόπο τη νομική έννοια του ασύλου, το παρελθόν του θεσμού και αντίστοιχους θεσμούς του εξωτερικού.

Ισχύον καθεστώς (Ν. 1549/2007)

Η κείμενη νομοθεσία δίνει τον ορισμό του ασύλου, το οποίο κατοχυρώνει παράλληλα με την ακαδημαϊκή ελευθερία. Έτσι στην παράγραφο 3 του άρθρου 3 του Ν. 1549/2007 [1], γίνεται λόγος για «την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και για την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας των Α.Ε.Ι. και των εργαζομένων σε αυτά», μέσω του πανεπιστημιακού ασύλου. Από την απλή ανάγνωση του νόμου γίνεται σαφές πως το άσυλο δεν καλύπτει εξωπανεπιστημιακά άτομα, παρά μόνο καθηγητές, φοιτητές και εργαζομένους στα Πανεπιστήμια.
Στην 4η παράγραφο του ως άνω άρθρου του Ν. 1549/2007 γίνεται επίσης σαφής και ορισμένη χωρική περιγραφή της ισχύος του ασύλου. Αυτή περιορίζεται μόνο στους πανεπιστημιακούς χώρους στους οποίους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα. Συνεπώς δεν καλύπτονται από το πανεπιστημιακό άσυλο χώροι αναψυχής, εστίασης, περιμετρικοί χώροι, πάρκα, προαύλια. Ο θεωρητικός αντίλογος υποστηρίζει πως εκπαίδευση αποτελεί και η άθληση, το θέατρο και το πάρκινγκ του Πανεπιστημίου, χωρίς ωστόσο να υπάρχει έρεισμα αυτού του ισχυρισμού στο νόμο. Ωστόσο μέχρι και σήμερα τα περισσότερα πανεπιστήμια δεν έχουν οριοθετήσει το σε ποιους χώρους τους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα...
Η άρση του ασύλου γίνεται κατόπιν συγκεκριμένης διαδικασίας, η οποία προβλέπει ότι την πρόσκληση ή την άδεια για επέμβαση της αστυνομίας απευθύνει το Πρυτανικό Συμβούλιο ή η Διοικούσα Επιτροπή των Α.Ε.Ι. και του Συμβουλίου των Τ.Ε.Ι.. Η απόφαση στα όργανα αυτά λαμβάνεται με απλή πλειοψηφία (άρθρο 3 παρ. 5 και 9, Ν. 1549/2007). Προκειμένου να υπάρχει ταχεία αντιμετώπιση τελούμενων αυτόφωρων κακουργημάτων ή αυτόφωρων εγκλημάτων κατά της ζωής είναι δυνατή η επέμβαση της αστυνομίας δίχως την παραπάνω άδεια δυνατή μόνο εφόσον διαπράττονται αυτόφωρα κακουργήματα ή αυτόφωρα εγκλήματα κατά της ζωής (παρ. 6). Τέλος η μη τήρηση των παραπάνω διατάξεων συνιστά ιδιώνυμο ποινικό αδίκημα που επισύει ποινή φυλάκισης τουλάχιστον έξι μηνών, κατόπιν έγκλησης του Πρυτανικού Συμβουλίου ή της Συγκλήτου των ΑΕΙ ή του Συμβουλή ή της Συνέλευσης των ΤΕΙ (παρ. 7).

Προηγούμενο καθεστώς (μέχρι το 1982)

Για πρώτη φορά γίνεται επίκληση του ασύλου τον Ιανουάριο του 1897 όταν ένοπλοι φοιτητές κατέλαβαν στην Αθήνα, κτίριο του πανεπιστημίου και εισέβαλαν σε αυτό χωροφύλακες δίχως άδεια της Συγκλήτου. Ακολούθως, στη νομοθεσία για τα πανεπιστήμια των Ν. 4353/1932 [2], Ν.Δ. 4425/1964 και Β.Δ. 735/1964 δεν γίνεται καμία αναφορά στο άσυλο [3]. Ωστόσο αυτό υπήρχε ως άτυπος θεσμός.
Το άσυλο ήρθε ουσιαστικά στην επικαιρότητα κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας. Στην κατάληψη της Νομικής από αντιστασιακούς φοιτητές το 1973 η Σύγκλητος του ΕΚΠΑ έδωσε την άδεια επέμβασης της αστυνομίας αναφερόμενη σε «ομάδα ελαχίστη εν σχέσει προς τον όγκον του φοιτητικού κόσμου», η οποία «διά της στάσεώς της, παρά πάσαν έννοιαν δικαίου και ελευθερίας, προσπαθεί να εμποδίσει την άσκησιν του αναφαιρέτου δικαιώματος των φοιτητών, όπως μορφωθούν». Στο Πολυτεχνείο της Αθήνας το 1973 η Σύγκλητος του ΕΜΠ αρχικά αρνήθηκε να επιτρέψει επέμβαση της αστυνομίας, επικαλούμενη ακριβώς το άσυλο. Αφού όμως επενέβη ο στρατός στο Πολυτεχνείο, εκδόθηκε νέα απόφαση, στις 19.11.1973, με την οποία η Σύγκλητος «αποδοκιμάζει τους προκαλέσαντας τα δραματικά γεγονότα, ως και τους καταχρασθέντας του ασύλου του Ιδρύματος», αφού σύμφωνα με αυτή «η μεγάλη πλειονότης των συγκεντρωθέντων εντός του Ιδρύματος απετελείτο από πρόσωπα διαφόρων κατηγοριών ξένων προς το Πολυτεχνείον)» [4].
Μετά τη Μεταπολίτευση και κατά τις εργασίες για την κατάρτιση του νέου Συντάγματος υποβλήθηκε από την αντιπολίτευση πρόταση για συνταγματική κατοχύρωση του ασύλου («η ακαδημαϊκή ελευθερία και το ακαδημαϊκό άσυλο είναι απαραβίαστα») που όμως δεν έγινε δεκτή [5]. Στους Ν. 118/1975, 587/1977 και 853/1978 (που αντικατέστησε τον αντισυνταγματικό 815/1978) [6] και πάλι δε θεσπίζεται και τυπικά το άσυλο. Ζήτημα δημιουργήθηκε το Μάιο του 1977, όταν ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Μπλέτσας γνωμοδότησε [7] ότι πανεπιστημιακό άσυλο δεν υφίσταται κι ότι η αστυνομία δικαιούται και υποχρεούται να εισέρχεται στους πανεπιστημιακούς χώρους και να παρίσταται στις φοιτητικές συνελεύσεις «εάν αυταί παρεξέκλιναν του σκοπού τους και μετατράπηκαν σε πολιτικές συναθροίσεις». Κατόπιν έντονων αντιδράσεων ο υπουργός Παιδείας Γ.Ράλλης δήλωσε πως «η κυβέρνηση αναγνωρίζει ουσιαστικά και στην πράξη το πανεπιστημιακό άσυλο».

Ν. 1268/1982

Τομή στο ζήτημα του πανεπιστημιακού ασύλου αποτέλεσε ο Ν. 1268/1982 [8]. Για πρώτη φορά το πανεπιστημιακό άσυλο αναγνωρίζεται ως μέσο για την πραγμάτωση συγκεκριμένων συνταγματικών σκοπών: «της ακαδημαϊκής ελευθερίας», «της ελεύθερης επιστημονικής αναζήτησης» και «της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών» (άρθρο 2 παρ. 4). Η αναγνώριση του ασύλου αποτελούσε αποδοχή του γεγονότος της ύπαρξης εθιμικού κανόνα δικαίου μέχρι το 1982. Το πανεπιστημιακό άσυλο ίσχυε σε όλους ανεξαιρέτως τους χώρους των πανεπιστημίων (άρθρο 2 παρ. 5). Την αρμοδιότητα για την πρόσκληση ή χορήγηση άδειας επέμβασης της αστυνομίας στο πανεπιστήμιο είχε ένα τριμελές όργανο αποτελούμενο από τον Πρύτανη ή τον αναπληρωτή του, έναν εκπρόσωπο των καθηγητών και έναν εκπρόσωπο των φοιτητών, οι οποίοι έπρεπε να λάβουν ομόφωνη απόφαση. Σε περίπτωση αδυναμίας λήψης απόφασης από το τριμελές όργανο συγκαλούνταν αυθημερόν η Σύγκλητος του πανεπιστημίου, η οποία αποφάσιζε για το ζήτημα με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 επί των παρόντων (άρθρο 2 παρ. 6). Τέλος το άσυλο αίρονταν αυτοδίκαια όταν διαπράττονταν αυτόφωρα κακουργήματα και αδικήματα κατά της ζωής.
Στην πράξη ουδέποτε το τριμελές όργανο συγκλήθηκε, αφού κανένας από τα τρία μέρη δε θέλησαν να λάβουν την ευθύνη για την άρση του ασύλου. Τρεις μόλις φορές δόθηκε άδεια για επέμβαση της αστυνομίας στους πανεπιστημιακούς χώρους. Πρώτη φορά έγινε αυτό το 1985 όταν είχε καταληφθεί το Xημείο Αθηνών. Την απόφαση έλαβε η Eπιτροπή Aσύλου με πρύτανη τον κ. Μ.Σταθόπουλο. Δεύτερη φορά το 1995 όταν έγιναν σοβαρότατα επεισόδια στο ιστορικό κτίριο του ΕΜΠ, με πρύτανη τον κ. Ν.Mαρκάτο. Την επέμβαση της αστυνομίας ακολούθησαν εκτεταμένες συλλήψεις αλλά και μεγάλες καταστροφές εντός του ιδρύματος και στο κέντρο της Αθήνας. Τέλος το 2002 στην Κρήτη ελικόπτερο της Αστυνομίας, εντόπισε χασισοφυτεία πανεπιστημιακό δάσος στο Ρέθυμνο. Τα όργανα του Πανεπιστημίου Κρήτης έδωσαν άδεια προκειμένου άνδρες της αστυνομίας να εισέλθουν στο δάσος και να ξεριζώσουν 620 δενδρύλλια χασίς.

Άσυλο στο εξωτερικό;

Στις ΗΠΑ δεν υπάρχει η έννοια του ασύλου. Εκεί τα πανεπιστήμια φυλάσσονται από υπαλλήλους οι οποίοι αμοίβονται από τα ιδρύματα, ενώ σε μεγάλες πανεπιστημιουπόλεις οι φοιτητές απασχολούνται στο πανεπιστήμιο ως ωρομίσθιοι προκειμένου να εποπτεύουν το campus για την τέλεση εγκληματικών ενεργειών και έπειτα ενημερώνουν το πανεπιστήμιο και την αστυνομία (τοπικής ή ομοσπονδιακής), η οποία εισέρχεται στο χώρο μόνο κατόπιν ρητής άδειας των πρυτανικών αρχών. Επιπρόσθετα δημιουργήθηκαν από τα πανεπιστήμια ειδικές υπηρεσίες ασφαλείας και έτσι δεν έχει κριθεί αναγκαία η πρόσκληση των κρατικών αστυνομικών αρχών [9].
Ούτε στην Ευρώπη υπάρχει ο θεσμός του ασύλου. Συγκεκριμένα στο Ηνωμένο Βασίλειο τα πανεπιστήμια έχουν συστήσει ειδικές υπηρεσίες ασφαλείας, με σκοπό τη φύλαξη του πανεπιστημίου και καλούν την αστυνομία εάν παραστεί ανάγκη. Παρέχουν τόσο υπηρεσίες επιτήρησης του χώρου όσο και τροχονόμησης του campus. Η αστυνομία εισέρχεται στο πανεπιστήμιο δίχως προηγούμενη άδεια αυτού [10]. Στη Γαλλία ισχύει η αυτοτέλεια των πανεπιστημίων, τα οποία δε θεωρούνται δημόσιος χώρος. Η αρχή αυτή ανάγεται στην ίδρυση των πρώτων πανεπιστημίων στο Μεσαίωνα, και θεσμοθετήθηκε το 1815. Ωστόσο απουσιάζει η έννοια του ασύλου. Η αστυνομία εισέρχεται βέβαια στα πανεπιστήμια με άδεια της πρυτανείας, εκτός αν υπάρχει εισαγγελική εντολή και σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών [11]. Τέλος στη Γερμανία, στην Ιταλία ή σε άλλες χώρες η αστυνομία εισέρχεται στα πανεπιστήμια κατόπιν ρητής άδειας των πρυτανικών αρχών. Συνήθως όμως οι καταλήψεις των πανεπιστημίων (δίχως όμως καταστροφές ή βανδαλισμούς των χώρων) λήγουν συναινετικά.

Συμπεράσματα

Το πανεπιστημιακό άσυλο σαν θεσμός υπάρχει στην Ελλάδα από πολύ παλιά. Θεσμοθετήθηκε το 1982 και μεταρρυθμίστηκε το 2007. Ωστόσο το άσυλο δεν μπορεί να τεθεί υπεράνω της «δυνατότητας πραγματικής, αποτελεσματικής και υπό ίσους όρους πρόσβασης του ατόμου στις αστυνομικές και δικαστικές αρχές του κράτους» και δεν πρέπει αυτό το θεμελιώδες δικαίωμα να εξαρτηθεί από προηγούμενη άδεια οποιουδήποτε κρατικού οργάνου [12]. Ασφαλώς και πρέπει να διακριθεί και να μην «καλύπτεται» από την ακαδημαϊκή αυτονομία και ελευθερία η οποία είναι κατοχυρωμένη συνταγματικά αλλά δε φτάνει στο σημείο να εξαρτά την επέμβαση της αστυνομίας από τις πανεπιστημιακές αρχές, οι οποίες εκ του νόμου περιορίζονται σε καθαρά διοικητική εξουσία [13]. Δεδομένων λοιπών και των πρόσφατων εμπειριών με την κατάληψη της Νομικής του ΕΚΠΑ τίθεται εκ νέου –ορθά- το ζήτημα της αλλαγής των διατάξεων περί του ασύλου, όπου πλέον γίνεται ξεκάθαρα λόγος και για κατάργησή του. Δυστυχώς όμως τα προβλήματα των ελληνικών πανεπιστημίων ούτε αρχίζουν ούτε τελειώνουν στο άσυλο. Αλλού βρίσκονται και αναμένουν λύσεις.

Παραπομπές:

1 ΦΕΚ Α 69/20.03.2007
2 Νόμος 4353/1932 «Περί οργανισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών», ΦΕΚ Α/86/23.03.1932.
3 Ν.Παπαδάκης, Η παλίμψηστη εξουσία: κράτος, Πανεπιστήμιο και εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα. εκδ. Gutenberg Αθήνα, 2004.
4 Ιστορική αναδρομή στο πανεπιστημιακό άσυλο, εφημ. Αιολικά Νέα, φύλλο 9ης Ιανουαρίου 2009.
5 Ο υπουργός Παιδείας κ. Ζέπος δήλωσε: «Δεν είμαι … εναντίον της ιδέας του Πανεπιστημιακού Ασύλου αλλά φοβούμαι την συνταγματικήν κατοχύρωσιν μιας τοιαύτης διατάξεως, διότι δεν γνωρίζω – και με συγχωρείτε δια την αγραμματοσύνην μου – πού είναι δυνατόν μία τέτοια συνταγματική διάταξις να μας οδηγήση». Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Ολομέλειας της Βουλής / των Συζητήσεων επί του Συντάγματος 1975, Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα 1975, σελ. 505.
6 Νόμος 815/1978 «Περί ρυθμίσεως θεμάτων αφορώντων εις την οργάνωσιν και λειτουργίαν των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων», ΦΕΚ Α 147/15.09.1978.
7 ΓνωμΕισΑΠ 6/1977, Ευστ. Μπλέτσα, ΠοινΧρ ΚΖ’/1977, σελ. 389-390.
8 Ν. 1268/1982 – Για τη δομή και λειτουργία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, Φ.Ε.Κ. Α 87/1982.
9 Η αστυνομική βία στις ΗΠΑ υπήρξε έντονη το 1970, όταν εισέβαλαν στο πανεπιστήμιο του Κεντ στο Οχάιο όταν μέλη της εθνοφυλακής σκοτώνοντας 4 φοιτητές. Βλ. http://www.kent.edu/about/history/May4/memorials.cfm τελευταία προσπέλαση 31.01.2011.
Μεγάλο αντίκτυπο είχε στην κοινή γνώμη η δολοφονία 33 ανθρώπων μέσα στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, το 2007.
Βλ. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6560685.stm τελευταία προσπέλαση 31.01.2011
10 Συνέντευξη του Διευθυντή του London School of Economics, Sir Howard Davies, εφημ. Τα Νέα, φύλλο 17ης Φεβρουαρίου 2007
11 Το 2006 η αστυνομία εισέβαλε στο ιστορικό κτίριο του πανεπιστημίου της Sorbonne προκειμένου να λήξει η κατάληψη του πανεπιστημίου από φοιτητές που αντιδρούσαν στην κυβερνητική εργατική πολιτική,
Βλ. http://www.usatoday.com/news/world/2006-03-16-france-labor_x.htm τελευταία προσπέλαση 31.01.2011
12 Αλ.Μαντζούτσος, Πανεπιστημιακό Άσυλο, δημοκρατική κατάκτηση ή θεσμοθετημένη ασυδοσία, Νομικό Βήμα, Τόμος 58, Τεύχος 5, Ιούνιος 2010, σελ. 1136-1146.
13 ΣτΕ 32/1990, δημοσ. σε ΑΡΜ/1990, σελ. 170, και ΤοΣ 1990, σελ. 103.