Σχόλια επί των εξαγγελιών για τις αλλαγές στα υπερχρεωμένα νοικοκυριά.

Η «πολυαναμενόμενη» ρύθμιση των δανείων, όπως εξαγγέλθηκε από τον υπουργό Ανάπτυξης στις 19 Νοεμβρίου 2012 περιέχει ορισμένες ενδιαφέρουσες προτάσεις που σκοπό έχουν την προσωρινή ελάφρυνση των δανειοληπτών. Παρότι κινούνται σε σωστή κατεύθυνση, δεν αντιμετωπίζουν στην ουσία το πρόβλημα της υπερχρέωσης των νοικοκυριών, αλλά αποσπασματικά. Σε κάθε περίπτωση δε συνεπάγονται «κούρεμα» ή μείωση του χρέους, αλλά παροδική παύση εξυπηρέτησής του. Ταυτόχρονα, οι τροποποιήσεις στο Ν.3869/2010 περί υπερχρεωμένων νοικοκυριών δεν κομίζουν κάτι νέο, αλλά αντίθετα αποτελούν μερική υλοποίηση προηγούμενων εξαγγελιών, κατά πολύ όμως πιο περιορισμένων. Ασφαλώς βέβαια θα πρέπει να αναμένεται η τελική μορφή της ρύθμισης με τη μορφή νομοσχεδίου και το τελικά ψηφισθέν κείμενο, αφού τα προβλεπόμενα τελούν υπό τον όρο της έγκρισής τους από την τρόικα.

Ειδικότερα, στη ρύθμιση θα μπορούν να ενταχθούν μισθωτοί, συνταξιούχοι και οι κατ’ ουσίαν εργαζόμενοι με συμβάσεις έργου (μπλοκάκια).
Αρχικά δε γίνεται λόγος για τον τρόπο υπαγωγής στη ρύθμιση. Δεν αναφέρεται αν θα μεσολαβεί δικαστική διαδικασία ή αν η ρύθμιση θα είναι μεν υποχρεωτική αλλά μόνο στα πλαίσια εξωδικαστικής διαπραγμάτευσης τράπεζας-οφειλέτη. Στην τελευταία περίπτωση, ο οφειλέτης ως το αδύναμο μέρος στη διαπραγμάτευση θα είναι εκ των πραγμάτων σε μειονεκτική θέση. Τούτο καθώς η τράπεζα, παρότι θα δεσμεύεται εκ του νόμου, δεν είναι λίγες οι φορές που παρανομεί, ελπίζοντας πως ο οφειλέτης δε θα προσφύγει σε δικαστική αναζήτηση των δικαιωμάτων του. Θα πρέπει να τεθούν αυστηρά πλαίσια στη διαδικασία, αφού προφανώς δε θα μεσολαβεί δικαστήριο, εξαιτίας της αδυναμίας των τελευταίων να ανταπεξέλθουν λόγω φόρτου εργασιών από τις υποθέσεις του 3869/2010 (ήδη στο Ειρηνοδικείο Θεσσαλονίκης οι υποθέσεις προσδιορίζονται για την άνοιξη του 2018!).
Έπειτα στη ρύθμιση δεν εντάσσονται οι αυτοαπασχολούμενοι. Δε γίνεται καν λόγος για «μικροεμπόρους», όπως στο Ν. 3869/2010. Όμως στην Ελλάδα, όπου οι αυτοαπασχολούμενοι ανέρχονται σε 1 εκατομμύριο πολίτες και έχουν πληγεί εξίσου με μισθωτούς και συνταξιούχους από την κρίση, η εξαίρεσή τους από τη ρύθμιση επιτείνει το κοινωνικό πρόβλημα της υπερχρέωσης. Επιπλέον θα δημιουργηθεί ζήτημα χαρακτηρισμού κάποιου ως «εργαζόμενου με μπλοκάκι». Συχνά οι τράπεζες θα αρνούνται την υπαγωγή κάποιου οφειλέτη στην κατηγορία αυτή, εκμεταλλευόμενοι την ασάφεια στον προσδιορισμό αυτής της κατηγορίας πολιτών. Κρίνεται επομένως επιβεβλημένη η εξεύρεση λύσης και για τους αυτοαπασχολούμενους.
Στη συνέχεια, το γεγονός της θέσπισης εισοδηματικού κριτηρίου (25.000 €) και ποσοστιαίας μείωσης έως 35% από 01.01.2010 για την υπαγωγή στις ρυθμίσεις, δημιουργεί ανισότητες και αποτελεί τροχοπέδη για την αντιμετώπιση της υπερχρέωσης. Τα περισσότερα νοικοκυριά έχουν εισόδημα άνω των 25.000 €, είτε εξαιτίας εργασίες των δύο συζύγων είτε εξαιτίας «αμαχητών» έως πρόσφατα τεκμηρίων. Ιδίως το θέμα των τεκμηρίων δημιουργεί παράλογες καταστάσεις αφού μισθωτοί με απώλειες εισοδημάτων άνω του 50% μπορεί να εμφανίζουν διατήρηση εισοδημάτων λόγω των τεκμηρίων. Επιπλέον δεν διευκρινίζεται αν το όριο αυτό αφορά το οικογενειακό εισόδημα ή το ατομικό. Δηλαδή αν το δάνειο είναι στο όνομα του ενός συζύγου, ο οποίος έχει εισόδημα μόνος του 20.000 €, αλλά μαζί με τη σύζυγο 25.001 € δεν διευκρινίζεται αν θα εντάσσεται στη ρύθμιση. Σαφώς λοιπόν το εισοδηματικό όριο θα πρέπει να ανέβει και να έχει ατομικό χαρακτήρα.
Το γεγονός ότι δεν προβλέπεται εισοδηματικό όριο για τους πολύτεκνους (πρέπει να διευκρινιστεί αν εντάσσονται οι τρίτεκνοι), τους άνεργους (ανεξαιρέτως χρόνου ανεργίας;) και ανάπηρους (δεν αναφέρεται αν εντάσσονται και οι περιπτώσεις με ποσοστό 67% ή μόνο η ολική αναπηρία) είναι θετικό.
Η έως και 4 έτη (πως θα κρίνεται το λιγότερο αυτών;) περίοδος χάριτος με καταβολή τόκων 1,5% και με δόση όχι μεγαλύτερη του 30% του εισοδήματός (ατομικό ή οικογενειακό;) κρίνεται επίσης ορθή. Το ότι οι άνεργοι δε θα καταβάλλουν δόση είναι ακόμα ορθότερο (εξαιρεί όμως ανάπηρους και πολύτεκνους). Ωστόσο πρέπει να γίνει απόλυτα σαφές πως δεν υπάρχει «κούρεμα», δηλαδή μείωση της απαίτησης της τράπεζας έναντι του οφειλέτη ούτε στο επίπεδο των τόκων ή των εξόδων, πόσο δε μάλλον στο αρχικά δανεισθέν κεφάλαιο.
Εξακολουθεί να προστατεύεται -δεν διευκρινίζεται όμως το πώς- η πρώτη κατοικία. Περιορίζεται βέβαια το εύρος της προστασίας αφού μειώνεται το όριο της αντικειμενικής αξίας της σε 180.000 €, για τους πολύτεκνους 200.000 € και πάντως σαφώς μειωμένου σε σχέση με τα οριζόμενα στο Ν.3869/2010. Τουναντίον επίσης δεν αντιμετωπίζεται το ζήτημα των πλείστων όσων περιπτώσεων οφειλετών με πρόσθετα ακίνητα. Έτσι εξακολουθούν τα υφίστανται εμπόδια για ρύθμιση οφειλών σε περιπτώσεις με οικογένειες με χωραφάκια ή σπίτια στο χωριό από κληρονομιές, ή γονικές παροχές. Το γεγονός ότι για αυτές τις περιπτώσεις αναπόφευκτη είναι η ρευστοποίησή τους θα επιδεινώσει τις τιμές στην κτηματαγορά, αφού θα μεταβιβάζονται -μέσω πλειστηριασμών- ακίνητα σε εξευτελιστικές τιμές, γεγονός που θα πιέσει προς τα κάτω και τις τιμές των ελεύθερων προς πώληση ακινήτων.

Οι αλλαγές στο Ν. 3869/2010 (υπερχρεωμένα νοικοκυριά) που προτείνονται ουδόλως αντιμετωπίζουν τις δυσχέρειες από την εφαρμογή του. Η σύμφωνη γνώμη των πιστωτών που κατέχουν το 51% του συνολικού χρέους του οφειλέτη είναι άνευ ουσίας, αφού συχνότατα μία τράπεζα κατέχει τη μερίδα του λέοντος, μέσω στεγαστικού δανείου• επομένως η άρνησή της στην υπαγωγή στη ρύθμιση καθιστά άνευ νοήματος τον εξωδικαστικό και δικαστικό συμβιβασμό.
Απουσιάζει παντελώς προηγούμενη εξαγγελία για εξωδικαστικό συμβιβασμό με αιτήσεις προς τον Τραπεζικό Μεσολαβητή και όχι προς κάθε τράπεζα ξεχωριστά, διαδικασία που είναι χρονοβόρα και ευκαιρία για εμφάνιση κάθε είδους προσκόμματος από πλευράς των τραπεζών (λ.χ. έγγραφα που δεν είναι απαραίτητο να προσκομισθούν, αλλά επιμένουν σε αυτά οι τράπεζες όπως το Ε1 αντί του εκκαθαριστικού ή συμβόλαια αντί του Ε9/ΕΤΑΚ). Συνεπώς η επιθυμία για ενίσχυση του εξωδικαστικού σταδίου της ρύθμισης του Ν. 3869/2010 μένει μόνο στα λόγια αφού ακόμα και προηγούμενες εξαγγελίες έμειναν λόγια του αέρα.
Τέλος η υποχρέωση καταβολής του 10% της αρχικής δόσης με ελάχιστο όριο τα 40 €, από τη στιγμή της κατάθεσης της αίτησης στο Ειρηνοδικείο, παραβλέπει το γεγονός ότι υφίστανται περιπτώσεις που η καταβολή έστω και 40 € είναι αδύνατη. Σε τέτοια περίπτωση θα εκπίπτει τις ρύθμισης ο οφειλέτης, γεγονός ανεπίτρεπτο.
Η λύση στην καλύτερη εφαρμογή του Ν.3869/2010 είναι η ενίσχυση των υποδομών των Ειρηνοδικείων (Δικαστές, αίθουσες, υπάλληλοι, τεχνικά μέσα), και η αποσαφήνιση ζητημάτων όπως οι αυτοαπασχολούμενοι ή η ύπαρξη ακινήτου πέραν της πρώτης κατοικίας.

Συμπερασματικά, οι εξαγγελίες αποτελούν μικρά, πολύ μικρά, βήματα προόδου στην αντιμετώπιση του ζητήματος των υπερχρεωμένων νοικοκυριών. Ακόμα και αυτές βέβαια δεν είναι βέβαιο ότι θα ισχύσουν ως ανακοινώθηκαν, αφού υπήρξαν παρόμοιες εξαγγελίες άλλες τρεις φορές που όμως δεν ευοδώθηκαν. Τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά έχουν την ανάγκη στήριξης της πολιτείας τόσο όσο και οι τράπεζες με την ανακεφαλαιοποίησή τους. Προς την κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να είναι οι αλλαγές, προκειμένου να βρεθούν βιώσιμες λύσεις για την κοινωνία, όχι επιφανειακές αλλαγές για το θεαθήναι.