Κοινωνική εξέγερση ή παράλυση του κοινωνικού βίου;

Εισαγωγή

Τις τελευταίες ημέρες η Ελλάδα βιώνει τις συνέπειες της ανθρωποκτονίας ενός εφήβου από έναν αστυνομικό. Με αφορμή το δυσάρεστο αυτό συμβάν, και τις αναμφισβήτητες ποινικές αλλά και κοινωνικές ευθύνες του ειδικού φρουρού, παρατηρήθηκε μια έκρηξη βίας σε πολλές ελληνικές πόλεις. Η βία υλοποιήθηκε με τη μορφή βανδαλισμών, καταστροφών και λεηλασιών. Πλάι στους βιαιπραγούντες νεαρούς, υπήρξαν και ειρηνικές διαδηλώσεις, όπου πολίτες εξέφραζαν την αντίθεσή τους στη χρήση βίας από το κράτος ειδικά, και την αντίθεσή τους στο πρότυπο κοινωνικής και κρατικής λειτουργίας της χώρας γενικά. Πόσο όμως η απόσταση των δύο ομάδων κοινωνικής διαμαρτυρίας είναι μεγάλη και πόσο η βία και η παραβίαση του νόμου από διαδηλωτές συνιστά κοινωνική εξέγερση.


Είδη κοινωνικών εξεγέρσεων

Κοινωνική εξέγερση (riot=στάση, ταραχή, ξέσπασμα) συνιστά η ανυπακοή προς τους νόμους από μερίδα πολιτών. Αυτή χαρακτηρίζεται από ανοργάνωτες, σε επίσημο επίπεδο, ομάδων πολιτών, οι οποίες ωθούνται προς τη βία, το βανδαλισμό και άλλα εγκλήματα. Τα αίτια των ταραχών αποτελούνται από ένα μίγμα παραπόνου και διαφωνίας και εκφράζονται ως αντίθεση προς κυβερνητικές επιλογές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές και οικονομικές δομές ή και προς το φόβο για το μέλλον. Μορφές της κοινωνικής εξέγερσης είναι η φοιτητική εξέγερση (campus riot), η οποία αφορά την αντίθεση προς το εκπαιδευτικό σύστημα, η φυλετική εξέγερση (race riot), με κύριο αίτημα την εξάλειψη ρατσιστικών συμπεριφορών, η εξέγερση κρατουμένων (prisoner’s riot) σε φυλακές για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, η αστική εξέγερση (urban riot), όπως θα παρατεθεί παρακάτω, και η αστυνομική εξέγερση (police riot). Ως τέτοια νοείται η χρήση αδικαιολόγητης, δυσανάλογης, αναρμόδιας και παράνομης δύναμης από αστυνομικούς (ή στρατιωτικούς ή κάθε άλλο μέλος σώματος ασφάλειας ενός κράτους) εναντίον μιας ομάδας πολιτών. Ο όρος αρχικός ξενόγλωσσος όρος «police riot» είναι ωστόσο αντιφατικός. Καθήκον της αστυνομίας, ως διοικητικό όργανο και μέσο επιβολής της κρατικής βούλησης είναι η καταστολή των εξεγέρσεων και όχι η πρόκλησή τους. Η αστική εξέγερση αφορά την πρόκληση ταραχών και εξεγέρσεων στον αστικό ιστό. Η γρήγορη αστικοποίηση έχει οδηγήσει στην άνοδο των αστικών ταραχών, συχνά καρδιά της πόλης. Η πρώτη περίπτωση σοβαρής αστικής κοινωνικής εξέγερσης θεωρείται η περίπτωση Watts στο Λος Άντζελες των ΗΠΑ το 1965 ενώ η πλέον πρόσφατη στην Ευρώπη είναι αυτή των παρισινών προαστίων το 2005.


Κοινωνικό κίνημα

Στα πλαίσια των κοινωνικών κινημάτων πρέπει να ιδωθεί και η αστική εξέγερση. Μαζικές ενώσεις προσώπων, λιγότερο οργανωμένες από τα πολιτικά κόμματα ή τις ομάδες πίεσης (συνδικαλιστικές-επαγγελματικές οργανώσεις, ενώσεις καταναλωτών. Τα άτομα που εντάσσονται σε αυτές έχουν κοινά βιώματα, κοινές αντιλήψεις, οράματα και στόχους, ώστε μέσω αυτών να δημιουργείται η αίσθηση της αλληλεγγύης ή της συλλογικής ταυτότητας. Έτσι στοχεύουν στη διασάλευση της κοινωνικής τάξης πραγμάτων, μη επιδιώκοντας ατομικά οφέλη αλλά την ριζική αλλαγή ή ανατροπή κοινωνικών σχέσεων. Ως σύγχρονα κοινωνικά κινήματα πρέπει να εννοηθούν το φοιτητικό, το οικολογικό ή «πράσινο» και γενικά όλα όσα διεκδικούν όχι απλά και μόνο ενός υψηλότερου βιοτικού επιπέδου αλλά και μιας καλύτερης ποιότητας ζωής.


Ακτιβισμός και κοινωνική δράση

Οι νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης της κοινωνίας των πολιτών (κοινωνικά κινήματα) συχνά καταφεύγουν στον ακτιβισμό προκειμένου να προβάλλουν τα αιτήματά τους. Ο ακτιβισμός, υπό μια γενική έννοια, μπορεί να περιγραφεί ως σκόπιμη δράση για να επέλθει η κοινωνική ή πολιτική αλλαγή. Η λέξη «activism» χρησιμοποιείται συχνά ταυτόσημα με τη διαμαρτυρία ή τη διαφωνία. Στις πιο αντιπαραθετικές περιπτώσεις, ένα ενεργό στέλεχος μπορεί να κληθεί έναν μαχητή ελευθερίας από μερικές, και τρομοκράτη από άλλες. Παραπλήσια σε περιπτώσεις βίαιων διαδηλώσεων κάποιοι εντοπίζουν οργή και αγανάκτηση άλλη διάθεση για λεηλασία, πλιάτσικο και καταστροφή. Έτσι διαδηλώσεις ενάντια στην παγκοσμιοποίηση έλαβαν χαρακτήρα συγκρούσεων μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών, όπως στο Σιάτλ στις 30.11.1999 αλλά και στη Γένοβα το 14.07.2001. Μάλιστα στην ιταλική πόλη σκοτώθηκε και ο 23χρονος Carlos Giuliani.


Ακτιβισμός και κουκουλοφόροι

Παρόμοια, γεγονότα βιώνει και η Ελλάδα, όπου με αφορμή το θάνατο ενός 15χρονου, του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, από την εκπυρσοκρότηση όπλου ενός ειδικού φρουρού ογκώδεις διαδηλώσεις συνέβησαν σε όλη τη χώρα. Ο ελληνικός ακτιβισμός με ειρηνικές διαδηλώσεις συνδυάστηκε με βιαιοπραγίες κουκουλοφόρων ατόμων. Δεν είναι δυνατό εγκληματικές πράξεις που στρέφονται κατά ανθρωπίνων δικαιωμάτων να χαρακτηρίζονται κοινωνικοί αγώνες, ξέσπασμα νεολαίας και άλλοι άλλοι συναφείς πομπώδεις τίτλοι.


Αντιδράσεις κατά της κοινωνίας, δράσεις κράτους

Οι πράξεις βίας νομιμοποιούνται όταν συμβαίνουν σε καθεστώτα ανελεύθερα, αντιδημοκρατικά και τυραννικά. Αλλά και πάλι η νομιμοποίηση θα επέλθει αφού το ανελεύθερο καθεστώς αντικατασταθεί και επικρατήσει η δημοκρατική τάξη, οπότε και οι προηγούμενες πράξεις βίας θα θεωρηθούν αγώνες υπέρ των ατομικών, πολιτικών, κοινωνικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων αλληλεγγύης. Κατά συνέπεια όταν οι ακρότητες από μερίδα κουκουλοφόρων που έλαβαν χώρα το Δεκέμβριο του 2008 σε πολλές ελληνικές πόλεις δεν μπορούν να θεωρηθούν ως πράξεις ενάντια σε κάποιο καθεστώς, που δύνανται να νομιμοποιηθούν. Αποτελούν εγκλήματα σε βάρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων τρίτων. Η καταστροφή ατομικής και δημόσιας περιουσίας, η παράλυση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της χώρας, η αναταραχή στα σχολεία και τα πανεπιστήμια και οι δυσμενείς εικόνες της Ελλάδας σε όλο τον πλανήτη δεν μπορούν να δικαιολογηθούν ως πράξεις κοινωνικής εξέγερσης. Πρόκειται για τέλεση εγκλημάτων τα οποία δεν κατεστάλησαν από τα αρμόδια κρατικά όργανα, φοβούμενα ένταση του φαινομένου. Το κράτος λοιπόν που έχει το μονοπώλιο της βίας, δήλωσε αδυναμία να ανταπεξέλθει στο ρόλο του. Αυτοκαταργήθηκε ηθικά και εν τοις πράγμασι, δήλωσε αδυναμία να ελέγξει την κατάσταση.


Τέλεση εγκλημάτων-απουσία κοινωνικής αποδοχής

Η κοινωνική εξέγερση δεν συντελείται από εκατό ανθρώπους σε βάρος άλλων δέκα εκατομμυρίων. Κοινωνική εξέγερση δεν αποτελούν οι καταλήψεις σε σχολεία με αφορμή το θάνατο ενός εφήβου. Κοινωνική εξέγερση δεν αποτελεί η παράλυση της χώρας για μια ολόκληρη εβδομάδα. Αν αντίθετα τοποθετηθούν στο ίδιο καλάθι οι αγωνίες και αγώνες των πολιτών για βιώσιμο περιβάλλον, για πραγματικά αναβαθμισμένη και αξιολογούμενη παιδεία, οι αγωνίες για το κράτος πρόνοιας και οι ανησυχίες για εθνικά και κοινωνικά ζητήματα με τις μολότωφ, το πλιάτσικο και τις καμένες περιουσίες τότε υποπίπτουμε στη σφάλμα της εξομοίωσης θετικών και κάκιστων γεγονότων, ή όπως ο θυμόσοφος λαός λέει, δίπλα στα ξερά θα καίγονται και τα χλωρά. Η σημασία των προβληματισμών των νέων δεν είναι καλό να εντάσσεται στα πλαίσια μιας δήθεν κοινωνικής εξέγερσης. Δεν μπορεί να συγκρίνεται ο αγώνας των αφροαμερικανών για ισότητα, ο Μάης του ’68 για παιδεία και απογαλακτισμό από το στάσιμο συντηρητισμό , η Αλληλεγύη της Πολωνίας και ο αγώνας για πολιτικά και εργατικά δικαιώματα ή το Πολυτεχνείο με τη διασάλευση της ειρηνικής ζωής σε μια ολόκληρη χώρα, δημοκρατική και ανεκτική. Ασφαλώς δεν πρέπει να συγχέονται οι δυσλειτουργίες του δημόσιου βίου, σοβαρές όπως το σκάνδαλο του Βατοπεδίου με τυραννικά καθεστώτα.


Συμπεράσματα

Τα προβλήματα στην αγορά εργασίας, η οικονομική δυσπραγία και οι έλλειψη εναλλακτικής οδού για τη νεολαία δεν αποτελούν σε καμιά περίπτωση άλλοθι για τα πετροπόλεμο, φωτιές σε περιουσίες, λεηλασία καταστημάτων, παρεμπόδιση του κοινωνικού βίου της χώρας. Στη δυσάρεστη και επικίνδυνη περίπτωση που το παραπάνω συμβεί αποπροσανατολίζεται η κοινή γνώμη, ξεχνάει τα πραγματικά προβλήματα και ζει υπό τη μέθη μιας δήθεν επανάστασης προς ένα, ανεδαφικό και ουτοπικό, στόχο. Η πραγματική κοινωνική αλλαγή θα έρθει με αλλαγή νοοτροπίας, με επαναπροσέγγιση αξιών και αρχών και με προσήλωση σε ένα μέλλον δίχως κομματικές αγκυλώσεις, σκάνδαλα, υποβάθμιση της παιδείας και του περιβάλλοντος.


Βιβλιογραφία

• R.Shaw, «The Activist's Handbook: A Primer for the 1990s and Beyond» εκδ. University of California Press, 1996
• Εφημ. Repubblica, «G8, festa in caserma dopo il morto», φύλλο της 26.11.2006
• John F. McDonald & Daniel P. McMillen, «Urban Economics and Real Estate, Theory and Practice» εκδ. Blackwell, 2006, σελ.368
• Laurent Pech, «French Riots: A Failure of the Elite, Not the Republic», 16.11.05 jurist.law.pitt.edu
• Della Porta & Diani, «Social movements, an introduction», εκδ. Blackwell Publishing 1999, σελ. 13-16
• J. Habermas, «Toward’s Rastional Society», εκδ. Heinemann, London, 1971 σελ. 25
• P. Horst-G.Thomson, «Η Παγκοσμιοποίηση σε αμφισβήτηση, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2001
• Γ.Πάσχος, «Κράτος δικαίου και Πολιτική», εκδ.Πολίτης, Αθήνα, 199, σελ 39 επ, 90 επ, 161
• Μ.Σεραφετινίδου, «Εισαγωγή στην Πολιτική Κοινωνιολογία», εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2004, σελ. 215-265, 362 επ.