ΔΙΚΗΓΟΡΙΚA ΓΡΑΦΕΙA

Δικαστηριακή - Συμβουλευτική Δικηγορία και Διαμεσολάβηση, DPO σε:
Θεσσαλονίκη, Aθήνα, Πέλλα (Αριδαία, Γιαννιτσά, Έδεσσα, Σκύδρα), Μακεδονία και σε όλη την Ελλάδα.




Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2008

Χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ενίσχυση, εποπτεία, επενδυτές. Η νομική διάσταση.

Εισαγωγή

1. Οι τράπεζες μοιάζουν να είναι τα μεγαλύτερα θύματα της κρίσης που πλήττει την παγκόσμια οικονομία. Στις προσπάθειες προστασίας τους εντάσσεται τόσο η προσπάθεια διάσωσής τους, μέσω και της αύξησης της εποπτείας, όσο και η εγγύηση από τις κυβερνήσεις των τραπεζικών καταθέσεων.

Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων

2. Στην Ελλάδα, όπως και σε όλη την ΕΕ, η κυβέρνηση εγγυήθηκε τις τραπεζικές καταθέσεις μέχρι ύψους 100.000 €. Το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών τροποποίησε το ν. 2832/2000 (ΦΕΚ Α’ 141/13.06.2000) και ειδικότερα το αρθρ. 5 παρ. 2 περ. β’, αυξάνοντας το ποσό εγγύησης των καταθέσεων από τις 20.000 € στις 100.000 €. Ο νόμος 2832 του 2000 τροποποίησε τα αρθρ. 40 έως 56 του παλαιότερου 2324/1995 (ΦΕΚ 146 Α’, 17.07.1995), ο οποίος είχε εκδοθεί στα πλαίσια συμμόρφωσης του εθνικού δικαίου με το κοινοτικό {1}. Με το ν. 2832/2000 δημιουργήθηκε το Ταμείο Εγγύησης Καταθέσεων (εφ’ εξής ΤΕΚ). Η σημασία της προστασίας των καταθέσεων έγινε αντιληπτή μετά την κρίση του 1929. Έτσι είχε προηγηθεί η θέσπιση του ν. 5076/1931, τον οποίο τροποποίησε ο ν. 2076/92. Σήμερα το ΤΕΚ συνιστά το φορέα διαχείρισης του συστήματος εγγύησης των τραπεζικών καταθέσεων, όψεως ή ταμιευτηρίου (ο όρος κατάθεση επεξηγείται στο αρθρ. 5 παρ. 1 ν. 2832/2000, σε αυτόν δεν συμπεριλαμβάνονται τα ομόλογα, τα αμοιβαία κεφάλαια, συνταξιοδοτικά και ασφαλιστικά προγράμματα, swaps καθώς δε συνιστούν καταθέσεις, ενώ τα repos ανήκουν στις εξαιρούμενες καταθέσεις).

2.1 Ιδρύθηκε από την Τράπεζα της Ελλάδος και την Ελληνική Ένωση Τραπεζών, που συμμετέχουν στο κεφάλαιό του με ποσοστό 6/10 και 4/10 αντίστοιχα. Η νομική του φύση είναι ΝΠΙΔ, εποπτευόμενο από το Υπ.Οικον. και με διοίκηση που διορίζεται από τον υπουργό. Στο ΤΕΚ συμμετέχουν (αρθρ. 2, 3 ν. 2832) όλες οι τράπεζες που λειτουργούν στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων και των πιστωτικών ιδρυμάτων με τη μορφή πιστωτικών συνεταιρισμών, του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου και όσων μη κοινοτικών τραπεζών διατηρούν υποκαταστήματα στην Ελλάδα. Το ΤΕΚ έχει σα σκοπό την καταβολή αποζημίωσης στους καταθέτες (οι οποίοι και έχουν νόμιμη αξίωση κατά του ΤΕΚ), όσων πιστωτικών ιδρυμάτων αδυνατούν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους προς τους πρώτους (αρθρ. 2 παρ. 2). Το όριο κάλυψης των καταθέσεων είναι τα 20.000 € {2}. Η κάλυψη ισχύσει ανά καταθέτη {3} και ανά πιστωτικό ίδρυμα, ανεξαρτήτως αριθμού λογαριασμών (άρθρο 5, παρ. 2 εδ. α’). Το σύνολο των διαθέσιμων και άμεσα ρευστοποιήσιμων κεφαλαίων, είναι (τέλη 2007) 940,3 εκατ. Ευρώ. Το ΤΕΚ ενεργοποίησε τη διαδικασία εγγύησης των καταθέσεων μόνο μια φορά, για αποζημίωση, ύψους 1,5 εκ. €, των καταθετών της Αραβοελληνικής Τράπεζας (εκκαθάριση τον Οκτώβριο του 1994).

Basel I, Basel II

3. Η ανάγκη για εποπτεία του τραπεζικού συστήματος έγινε εμφανής αρκετά πριν ξεσπάσει η σημερινή χρηματοπιστωτική κρίση. Το 1974 ιδρύθηκε η Επιτροπή της Βασιλείας για την τραπεζική εποπτεία. Η τραπεζική εποπτεία στοχεύει στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης του επενδυτικού κοινού, εξασφαλίζοντας τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος {4}. Η συμφωνία Βασιλεία Ι (1988), όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται, αποτελούνταν από τις κεντρικές τράπεζες 13 ευρωπαϊκών χωρών. Δεν αποτελούσε διεθνή οργανισμό αλλά μια de facto διεθνή οργάνωση (forum) χωρίς νομική προσωπικότητα. Οι κανόνες της δεν είχαν νομική δεσμευτικότητα αλλά αποτελούσαν γενικές κατευθυντήριες αρχές καλής πρακτικής (συμβουλευτική δράση), που τηρούνταν παρόλα αυτά από τα μέλη της {5}. Βασική έννοια στη Βασιλεία Ι είναι ο πιστωτικός κίνδυνος. Ως τέτοιος εννοείται η αδυναμία ενός πιστωτικού ιδρύματος να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, αντανακλά δηλαδή τη πιθανότητα μη εξόφλησης ενός δανείου, ή την καθυστέρηση αποπληρωμής του˙ ο κίνδυνος ταυτίζεται με την αβεβαιότητα και όχι την απώλεια [6}. H Βασιλεία Ι εισήγαγε ένα σύστημα μέτρησης του πιστωτικού κινδύνου με ελάχιστο δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας ίσο με 8%. Όμως δε λάμβανε υπόψη της τον λειτουργικό, συναλλαγματικό ή νομικό κίνδυνο, όπως επίσης και το ποσοστό επάρκειας καθορίζονταν αυθαίρετα.

3.1 Μπροστά στις αδυναμίες αυτές η συμφωνία Βασιλεία Ι, αναθεωρήθηκε το 1999 και ακολούθησαν οι γύροι του 2001 και του 2003. Η νέα συμφωνία (Βασιλεία ΙΙ) δημοσιοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2004 και επέφερε αλλαγές στο πλαίσιο πρόληψης και διαχείρισης κινδύνων. Η έναρξη της Βασιλείας ΙΙ ορίστηκε για το 2007-2008. Προβλέπει δύο μεθόδους διαχείρισης κινδύνων, την τυποποιημένη (Standardised Approach) με τη χρήση σταθμίσεων έναντι των κινδύνων από εξωτερικούς και την προηγμένη μέθοδο των εσωτερικών διαβαθμίσεων για τον προσδιορισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων (Internal Ratings Based Approach). Η Βασιλεία ΙΙ στηρίζεται σε τρεις πυλώνες. Ο πρώτος αναφέρεται στην αλλαγή των κεφαλαιακών απαιτήσεων έναντι του αντιλαμβανόμενου κινδύνου (όπου και οι παραπάνω μέθοδοι), ο δεύτερος αφορά την καθιέρωση διαδικασιών για τον έλεγχο της κεφαλαιακής επάρκειας, και ο τρίτος έχει να κάνει με την πειθαρχία της αγοράς (δημοσίευση χρηματοοικονομικών εκθέσεων από τις τράπεζες για ενημέρωση των καταναλωτών-επενδυτών) {7}. Ωστόσο η πολυπλοκότητα του πρώτου πυλώνα καθιστά το σύμφωνο ευάλωτο σε προσπάθειες αποφυγής διακράτησης κεφαλαίων από τις τράπεζες.

3.2 Η Ε.Ε. ήδη από τη Βασιλεία Ι, είχε ενσωματώσει τη συμφωνία στο κοινοτικό δίκαιο {8}. Ακολούθως η Βασιλεία ΙΙ εμπεριέχεται στις Οδηγίες 2006/48/ΕΚ και 2006/49/ΕΚ του ΕυρΚοιν και του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 2006 (L. 177/202 30.06.2006). Ο Έλληνας νομοθέτης ενσωμάτωσε τις τελευταίες δύο οδηγίες στο εθνικό δίκαιο με το ν. 3601/2007 (ΦΕΚ Α’ 178, 01.08.2007). Ο ν. 3601/2007 σε συνδυασμό με το δίκτυο ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ σκοπό έχει την προστασία των καταναλωτών και των επενδυτών, να ενισχύσει τη διαφάνεια στις τραπεζικές συναλλαγές και να ενδυναμώσει την εποπτεία των τραπεζών {9}.

Ελληνικό σχέδιο ενίσχυσης τραπεζών

4. Σε πολλές χώρες και ειδικά στην Ευρώπη θεσμοθετήθηκαν κρατικές επεμβάσεις υπέρ της ενίσχυσης της φερεγγυότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων που αντιμετωπίζουν ελλείψεις ρευστότητας και άλλους κινδύνους. Η ενίσχυση των ελληνικών τραπεζών εντάσσεται στα πλαίσια της εποπτείας τους. Ειδικότερα ο ν. 2548/1997 (ΦΕΚ Α’ 259, 19.12.1997), το καταστατικό της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), και ο ν. 2609/1998 ορίζουν σαν αρμόδια εποπτική αρχή επί των τραπεζών την ΤτΕ {10}. Έτσι η εποπτεία ορίζεται σαν η νομοθετικά προβλεπόμενη αρμοδιότητα της διοικητικής αρχής να αποφασίζει για τη σύσταση, επίβλεψη και εν γένει για το βίο των πιστωτικών ιδρυμάτων. Ως ειδικότερος στόχος της εποπτείας είναι η σταθερότητα και η αποτελεσματικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα {11}. Παράλληλα με τις ενέργειες εποπτείας της ΤτΕ, το υπουργείο Οικονομικών προέβη σε στήριξη των ελληνικών τραπεζών με νομοσχέδιο που κατέθεσε στις 12.10.2008 στη Βουλή.

4.1 Τα βασικά σημεία του νομοσχεδίου είναι ότι προβλέπεται αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου των τραπεζών, με έκδοση προνομιούχων μετοχών. Τις μετοχές αναλαμβάνει το Δημόσιο, κατόπιν έγκρισης και από το διοικητή της ΤτΕ (αρθρ. 1 παρ.1, εδ.α’,γ’) και αυτές παρέχουν σταθερό μέρισμα 10% επί του εισφερόμενο κεφαλαίου. Μέσω αυτών παρέχεται η δυνατότητα στο Δημόσιο να συμμετέχει στη ΓΣ και το ΔΣ, μέσω εκπροσώπου του (αρθρ. 3 παρ. 3 εδ γ’), ο οποίος θα έχει δικαίωμα βέτο σε αποφάσεις διανομής κερδών και παροχών προς τα διευθυνιτκά στελέχη της τράπεζας. Το εισφερόμενο ποσό για αγορά μετοχών ανέρχεται στα 5 δισ. Ευρώ. Επίσης παρέχεται εγγύηση του Δημοσίου προς τις τράπεζες, μέχρι του συνολικού ποσού των 15 δισ. Ευρώ για δάνεια που θα συναφθούν μέχρι 31.12.2009. Η εγγύηση θα παρέχεται έναντι προμήθειας και επαρκών εξασφαλίσεων (αρθρ. 2 παρ.1 εδ α’, β’). Τέλος ο Οργανισμός Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους, δυνατό να εκδίδει τίτλους του Δημοσίου (έως 8 δισ. Ευρώ). Τα ομόλογα αυτά θα διατίθενται απευθείας στα πιστωτικά ιδρύματα, έναντι σχετικής προμήθειας και επαρκών εξασφαλίσεων (αρθρ. 3).

4.2 Το νομοσχέδιο που κατατέθηκε αποδεικνύεται λιγότερο παρεμβατικό, από όσα είχαν διαρρεύσει τις προηγούμενες ημέρες. Εξασφαλίζεται περισσότερη ευελιξία στις ιδιωτικές τράπεζες αλλά ταυτόχρονα μειώνονται τα οφέλη του Δημοσίου. Αρχικά προτάθηκε, αλλά στο νομοσχέδιο δεν προβλέπεται, ανώτατο όριο αμοιβών των στελεχών των ιδιωτικών τραπεζών, ίσο με αυτό της αμοιβής του διοικητή της ΤτΕ. Επιπλέον δεν υπάρχει εκπρόσωπος του Δημοσίου, με δικαιώμα αρνησυκιρίας σε όλες τις περιπτώσεις παροχής εγγύησης από το Δημόσιο (μάλιστα στην περίπτωση των ομολόγων δεν υπάρχει καν εκπρόσωπος). Η επίπτωση στο δημόσιο χρέος δε θα είναι 5 δισ. Ευρώ αλλά θα φτάνει έως τα 28 δισ., αφού είναι δυνατή η έκδοση ομολόγων για το σύνολο των περιπτώσεων ενίσχυσης. Ακόμα ενώ υπήρχε η πρόβλεψη για προμήθεια του Δημοσίου 100-150 μονάδων βάσης, στο νομοσχέδιο γίνεται λόγος για ρύθμιση του θέματος κατόπιν έκδοσης υπουργικών αποφάσεων. Τέλος η συμμετοχή των τραπεζών στο σχέδιο ενίσχυσης δεν είναι υποχρεωτική• ίσως κάποιες να μην το επιθυμούν {12}.

Συμπεράσματα

5. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η μορφή του χρηματοπιστωτικού συστήματος στην Ελλάδα τείνει να μεταβληθεί. Το ΤΕΚ λειτουργεί συμπληρωματικά με το σχέδιο ενίσχυσης των τραπεζών και πάντοτε στα πλαίσια της εποπτείας των τελευταίων. Έτσι οι προσπάθειες αυτές πρέπει να θέτουν σαν κύριο στόχο την προστασία των επενδυτών, καταθετών και καταναλωτών. Οι παρεχόμενες χρηματοπιστωτικές εργασίες οφείλουν να παρέχουν ασφάλεια δικαίου, έτσι ώστε να εμπεδωθεί κλίμα εμπιστοσύνης και σταθερότητας στο τραπεζικό σύστημα.

{1} 94/19/ΕΟΚ Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου «περί των συστημάτων εγγύησης καταθέσεων», L 135/31.5.94 σελ. 5.
{2} Για την τριετία 2008-2011 το όριο ανέρχεται στα 100.000 € με δυνατότητα παράτασης με απόφαση του Υπ.Οικον.-αρθρ. 1 εδ. β΄ τροπολογίας-προσθήκης Υπ.Οικ. στο ν/σ περί προστασίας δανειοληπτών, ημ. κατάθεσης 09.10.2008.
{3} Λ. Κοτσίρης, «Εθνικό και Κοινοτικό δίκαιο, Η εναρμόνιση στον τομέα των πιστωτικών ιδρυμάτων», ΕτραπΔ, 1993, σελ. 3 επ.
{4} Κ.Ζουπουνίδης, Αγ. Λιαδάκη, «Η κεφαλαιακή επάρκεια και το νέο πλαίσιο εποπτείας των τραπεζών», Banking & Finance, Αθήνα, Ιανουάριος 2006.
{5} Χ.Γκόρτσος, «Το νέο πλαίσιο για την κεφαλαιακή επάρκεια, Basel II», εκδ. Ελληνικό Τραπεζικό Ινστιτούτο, Αθήνα, 2006
{6} Κ.Ζουπουνίδης, «Βασικές Αρχές και Σύγχρονα Θέματα του Χρηματοοικονομοικού Μάνατζμεντ», εκδ. Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2003
{7} ο.π. υποσημ. 3.
{8} Οδηγία 93/6/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 15ης Μαρτίου 1993, «για την επάρκεια των ιδίων κεφαλαίων των επιχειρήσεων επενδύσεων και των πιστωτικών ιδρυμάτων»
{9} Π.Κυριακόπουλος, «Τραπεζική εποπτεία: Η νέα προσέγγιση και οι προκλήσεις εφαρμογής της στην πράξη-ειδικά θέματα», εκδ. ΤτΕ, Αθήνα, 2007.
{10} Χ.Γκόρτσος, «Τραπεζικό και Νομισματικό Δίκαιο», ΕΑΠ, 2000, σελ. 24
{11} Σπ.Ψυχομάνης, «Οι τράπεζες και η εποπτεία τους. Δίκαιο του τραπεζικού συστήματος», εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 2006, σελ. 177-178
{12} Αντίθετα στις ΗΠΑ, στις 15.10.2008 οι 9 μεγαλύτερες τράπεζες δεσμεύτηκαν να δεχτούν την κεφαλαιακή ενίσχυση του σχεδίου Πόλσον, ύψους 250 δισ. δολαρίων



*************************

Σάββατο 18 Οκτωβρίου 2008

LAISSEZ-FAIRE, ΚΡΙΣΕΙΣ & ΕΠΙΚΡΙΣΕΙΣ

Εισαγωγή

Ι. Από το 2007 η παγκόσμια οικονομία έχει βυθιστεί σε μια μεγάλη «κρίση». Η έννοια κρίση όμως δηλώνει μια ακραία οικονομική κατάσταση, η οποία υπερβαίνει τις συνήθεις επιπτώσεις της ύφεσης. Η παγκόσμια οικονομία βέβαια καθορίζει και την παγκόσμια πολιτική και επηρεάζει λιγότερο ή περισσότερο άμεσα τη ζωή των πολιτών. Έτσι ακούγονται απόψεις για αλλαγή του παγκόσμιου πολιτικοοικονομικού μοντέλου. Ίσως όμως να μην έφτασε το «τέλος του καπιταλισμού». Παρακάτω θα επιχειρηθεί μια προσπάθεια σύντομης και περιεκτικής ερμηνείας των νέων δεδομένων στην οικονομία, την πολιτική, την κοινωνία μετά την κρίση.

«Ύφεση»

ΙΙ. Αναγκαίο είναι καταρχάς να αποσαφηνιστεί ο όρος «ύφεση» (recession, recession, Verminderung). Ακόμα και σήμερα είναι όρος χωρίς ακριβή ερμηνεία. Η κρατούσα άποψη είναι ότι μία οικονομία έχει περάσει σε ύφεση όταν σημειωθεί πτώση του πραγματικού ΑΕΠ. Υπάρχει μια άλλη προσέγγιση, ασταθής, ότι μία οικονομία έχει περάσει σε ύφεση εάν έχουν παρατηρηθεί δύο συνεχόμενα τρίμηνα μείωσης του ΑΕΠ. Για τον καθημερινό πολίτη όμως πιο κατανοητό κριτήριο είναι η ανεργία˙ έτσι μία μεγάλη άνοδο στο ποσοστό ανεργίας σημαίνει είμαστε σε ύφεση. Τέλος μελέτη της Fed έχει καταλήξει ότι το Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα αποτελεί περισσότερο φερέγγυα μέτρηση για τον προσδιορισμό της έναρξης μίας ύφεσης.

Η Παγκόσμια Οικονομία μετά το 2000

ΙΙΙ. Η πορεία των μεγάλων οικονομιών, από την αρχή της δεκαετίας του 2000 έδειχνε σημάδια του τι θα ακολουθήσει. Οι ΗΠΑ αντιμετώπιζαν μεγάλα προβλήματα μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Οι πολεμικές επιχειρήσεις που ακολούθησαν αλλά και η φορολογική πολιτική της διακυβέρνησης Μπους οδήγησαν την αμερικανική οικονομία, έπειτα από την οκταετία Κλίντον, στην ύφεση. Στην Ε.Ε. το ενιαίο οικονομικό και νομισματικό σύστημα έδειξε να αντέχει τις πιέσεις. Παρόλα αυτά οι ρυθμοί ανάπτυξης κινούνταν σε χαμηλά επίπεδα και προβλήματα ελλειμμάτων, ανταγωνιστικότητας, εργασιακής δυσκαμψίας και η υψηλή ισοτιμία του Ευρώ έναντι του Δολαρίου δεν διευκόλυναν την ευρωπαϊκή οικονομία. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Ευρωπαίοι είναι πιο ελαστικοί στην κρατική παρέμβαση στην οικονομία (παρά τις προσπάθειες της Ε.Ε. για περιορισμό των κρατικών ενισχύσεων). Στυλοβάτες της παγκόσμιας ανάπτυξης έγιναν οι νέες δυνάμεις, με προεξέχουσες την Κίνα και την Ινδία. Οι ρυθμοί ανάπτυξής τους ήταν πολύ υψηλοί. Μέσω της συμμετοχής στους παγκόσμιους οικονομικούς οργανισμούς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΠΟΕ) κατάφεραν να ενισχύσουν τη θέση τους στην παγκόσμια οικονομία.

Οι προηγηθείσες τρεις κρίσεις

ΙV. Από το 2003 όμως τρία μεγάλα οικονομικά γεγονότα επέδρασαν καταλυτικά και οδήγησαν στην οικονομική κρίση του 2008. Η άνοδος της τιμής του πετρελαίου από το 2003, (το 2007 η τιμή του αργού ήταν 95-105 $), οδήγησε τις οικονομίες που βάσιζαν την ανάπτυξή τους στο πετρέλαιο σε πίεση. Αντίθετα οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες ενίσχυσαν τη θέση τους, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά.

IV.I Ακολούθησε η άνοδος των τιμών των τροφίμων. Η στροφή στις καλλιέργειες από τα δημητριακά προς τα φυτά για βιοκαύσιμα, η αύξηση της ζήτησης στην Κίνα και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια ανέβασαν κατακόρυφα τις τιμές των τροφίμων σε παγκόσμιο επίπεδο. Πλήγηκε κυρίως ο Τρίτος Κόσμος αλλά και οι ανεπτυγμένες αγορές βίωσαν τις επιπτώσεις καθώς μειώθηκε η αγοραστική δύναμη των πολιτών, συνακόλουθα και η κατανάλωση και άρα επήλθε επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης.

IV.II Το καταλυτικό γεγονός στο να ξεσπάσει η κρίση ήταν η κατάρρευση των τραπεζών χορήγησης στεγαστικών πιστώσεων (ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου-subprime mortgage) στις ΗΠΑ. Μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα χορηγούσαν στεγαστικά δάνεια σε οφειλέτες μειωμένης πιστωτικής φερεγγυότητας. Όταν οι επιπτώσεις της ύφεσης, της αύξησης της τιμής του πετρελαίου και των τροφίμων έπληξαν την αγοραστική δύναμη των κατώτερων εισοδημάτων, που είχαν αποκτήσει κατοικία με στεγαστικό δάνειο, τότε αυτοί δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις οφειλές τους προς τις τράπεζες.

Η κρίση του 2008 στις ΗΠΑ

V. Οι τράπεζες που είχαν χορηγήσει μεγάλα ποσά ως στεγαστικά δάνεια υψηλού ρίσκου βρέθηκαν ανίκανες να τα επανεισπράξουν και έτσι οδηγήθηκαν σε ελλείμματα. Μη μπορώντας να καλύψουν τα ελλείμματά τους παραλίγο να οδηγήθηκαν σε πτώχευση (Fannie Mae και Freddie Mac), αλλά η αμερικανική κυβέρνηση τις «έσωσε», πράγμα που έκανε και το Μάρτιο του 2008 με τον επενδυτικό οίκο Bear Stearns και την ασφαλιστική ΑΙG. Αντίθετα η κρατική παρέμβαση δεν ήλθε το Σεπτέμβριο του 2008 για τη Lehman Brothers. Η θεσμοθέτηση της κρατικής παρέμβασης στις ΗΠΑ έγινε με το σχέδιο Paulson (Emergency Economic Stabilization Act του 2008). Με αυτό θα διατεθούν 700 δισ. δολάρια για να αγοραστούν από το κράτος επισφαλή περιουσιακά στοιχεία των τραπεζών. Έτσι θα αποτραπούν οι τράπεζες από το να «ξεφορτωθούν» τα δάνεια τους σε εξευτελιστικές τιμές. Με αυτό τον τρόπο η κρατική επιχορήγηση θα αποδειχθεί αρκετή προκειμένου να ενισχυθούν οι τράπεζες και να προσελκύσουν καινούργιους επενδυτές, καθώς αυτή θα δοθεί (μέσω της αγοράς χρέους) σε τιμή μεγαλύτερη από αυτή που θα εξασφαλίζονταν στην ελεύθερη αγορά.

Η κρίση του 2008 στην Ευρώπη

V.I Στην Ευρώπη οι κυβερνήσεις της Benelux προχώρησαν στην κρατικοποίηση του 49% της Fortis (το 51% απέκτησε η ΒΝP Paribas) ενώ η γερμανική κυβέρνηση προσπάθησε να σώσει την Hypo Real Estate. Αντίστοιχα η γαλλική και βελγική κυβέρνηση χορήγησαν 30,9 δισ. ευρώ για τη σωτηρία της τράπεζας Dexia ενώ η Ισλανδία προσπάθησε να αποφύγει την οικονομική κατάρρευση που ακολούθησε με την εθνικοποίηση της τράπεζας Glitnir και της Kaupþing. Η κρίση στην Ισλανδία έχει μεγάλες επιπτώσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς πολλοί Βρετανοί είχαν καταθέσεις σε ισλανδικές τράπεζες. Σε επίπεδο ευρωζώνης αναζητούνται λύσεις, όμως δεν ιδρύθηκε ταμείο ενίσχυσης των υπό κατάρρευση τραπεζών. Πάντως η ΕΚΤ διέθεσε 134,7 δισ. € για την ενίσχυση των χρηματαγορών, ενώ σε εθνικό επίπεδο πολλές χώρες εγγυήθηκαν τις τραπεζικές καταθέσεις (Ολλανδία, Ισπανία, Βέλγιο, Ελλάδα, Ιρλανδία για ποσό 100.000 €˙ η κατώτερη εγγύηση στην Ε.Ε. ορίστηκε στα 50.000€). Στις 12.10.2008 αποφασίστηκε σε σύνοδο των χωρών της ευρωζώνης και του ΗB στο Παρίσι πενταετές σχέδιο εγγύησης της δανειοληπτικής ικανότητας των Ευρωπαϊκών τραπεζών. Έτσι τα ευρωπαϊκά κράτη θα προσφέρουν εγγυήσεις στις πράξεις αναχρηματοδότησης των τραπεζών αλλά και εγγυώνται το διατραπεζικό δανεισμό.

Οι επικρίσεις του οικονομικού νεοφιλευθερισμού

VI. Η οικονομική κρίση του 2008 σηματοδοτεί το τέλμα στο οποίο οδηγήθηκε ο νεοφιλελευθερισμός. Όντας η κρατούσα οικονομικοπολιτική ιδεολογία από την εποχή Θάτσερ-Ρέηγκαν, ο νεοφιλελευθερισμός καθόριζε την οικονομική τακτική σε παγκόσμιο επίπεδο. Το laissez-faire είχε αναχθεί, κυρίως στις ΗΠΑ σε αναγκαιότητα. Παρόλη την νεοφιλελεύθερη πολιτική, το κράτος στις ΗΠΑ έσωζε την παρτίδα στις περιόδους κρίσεων (το κραχ του '29, η διάσωση της Chrysler τη δεκαετία του '70, η κατάρρευση των τραπεζών αποταμίευσης το '89, βοήθεια στον αεροπορικό και ασφαλιστικό κλάδο μετά την 11.09.2001).

VI.I Η Ευρώπη, παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένη σε ένα ιδιότυπο κρατισμό, που οδήγησε το Economist να κάνει λόγο για «σοσιαλισμό με στυλ ευρωπαϊκό». Βέβαια η Επιτροπή ήταν υπέρ της απελευθέρωσης των αγορών, της ευελιξίας στις εργασιακές σχέσεις και της τόνωσης του ανταγωνισμού. Οι Ευρωπαίου που έχουν συνηθίσει στο κοινωνικό κράτος και τον παρεμβατισμό δεν ήταν έτοιμοι να δεχτούν κάτι τέτοιο (χαρακτηριστικά ο ανταγωνισμός, ως βασικός στόχος πολιτικής της ΕΕ, απαλείφθηκε από τη Συνθήκη της Λισαβόνας). Ταυτόχρονα είναι αυτοί που δίνουν το στίγμα του κρατικού παρεμβατισμού (βλ. κατασκευαστική Alstom, τράπεζα Northern Rock, Credit Lyonnais, αερομεταφορείς Alitalia και Air France). Παρόλο όμως που η ευρωπαϊκή οικονομική φιλοσοφία σήμερα θριαμβεύει, οι ηγέτες της Ευρώπης δεν κάνουν λόγο για αριστερή στροφή ή εγκατάλειψη του φιλελευθερισμού στην οικονομία.

Συμπεράσματα

VII. Ασφαλώς το κεφαλαιοκρατικό σύστημα δε θα καταρρεύσει, απλά γιατί δεν υπάρχει εναλλακτικό. Από την άλλη ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός παύει να είναι η κυρίαρχη ιδεολογία. Ο Κέυνς είναι και πάλι επίκαιρος, και φαίνεται να δικαιώνεται η άποψη για εποπτεία και αρωγή της αγοράς από το κράτος. Σαφώς θα πρέπει να αποφευχθούν οι υπερβολές και το κράτος να πάψει να είναι σπάταλο, αυταρχικό και κυρίως δυσλειτουργικό. Απαιτείται σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης κράτους, αγοράς, πολιτών˙ στη Γαλλία το δείχνουν στην ορθογραφία τους, όπου το κράτος γράφεται με Κ κεφαλαίο (État).



Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία:
• ΚΓ. Κώττη και Α. Κώττη, «Σύγχρονη Μικροοικονομική», εκδ. Μπένου, Αθήνα, 2000
• Κώστας Μελάς – Γιάννης Πολλάλης,«Παγκοσμιοποίηση & πολυεθνικές επιχειρήσεις», εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2005
• Σπύρος Βασιλειάδης «Μακροοικονομική θεωρία και πολιτική», εκδ. University Studio Press, Αθήνα, 2004
• W. Greider, «Ο Μανιακός Καπιταλισμός, Ο Καπιταλισμός που Καταβροχθίζει τα Παιδιά του», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 1997
• «Σoσιαλισμός με στιλ ευρωπαϊκό», περιοδ. The Economist, επιμ., Δημήτρης Θωμάς, 06.10.2008
• George Friedman, «Οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν δύο είδη χρηματοπιστωτικών κρίσεων», www. Stratfor.com, επιμ. εφημ. Καθημερινή, 08.10.2008
• Fred Foldvary, «The Depression of 2008», εκδ. Gutenberg Press, Berkeley, 2007
• Patrick Hosking, «Banking crisis: the world takes fright», εφημ. The Times, δημοσ. 07.10.2008
• Gerry Gold & Paul Feldman «A House of Cards - from fantasy finance to global crash», εκδ. Lupus Books, Λονδίνο, 2007
James Politi, «Central banks pump cash into system», εφημ. The Financial Times, 29.09.2008

Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2008

Η ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. ΟΙ ΝΕΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

Εισαγωγή

1. Μια μεγάλη τομή στο οικογενειακό δίκαιο επιχειρείται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο προωθεί νομοσχέδιο για τις «Μεταρρυθμίσεις για την Οικογένεια, το Παιδί και την Κοινωνία». Το πρώτο κεφάλαιο του νομοσχεδίου (αρθρ. 1-14) αφορά το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης (ΣΕΣ), το οποίο σε προηγούμενο άρθρο είχε αναλυθεί και ερμηνευθεί. Το δεύτερο κεφάλαιο του νομοσχεδίου αφορά την αναμόρφωση του Αστικού Κώδικα στα άρθρα για την υιοθεσία, το διαζύγιο, την επωνυμία των συζύγων και τη γονική μέριμνα. Κάποιες από τις διατάξεις του νομοσχεδίου κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση και εναρμονίζουν την ελληνική νομοθεσία με τα διεθνή και ευρωπαϊκά δρώμενα, ενώ άλλες κρίνονται αναχρονιστικές και προκαλούν αντιδράσεις.

Υιοθεσία

2. Αρχίζοντας από την υιοθεσία, όπως και τα σχετικά άρθρα του νομοσχεδίου (αρθρ. 15-18), υπάρχει προσπάθεια για προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού, για μικρότερη δυνατή παραμονή του σε ιδρύματα και για ταχεία ένταξή του στη θετή οικογένεια. Ειδικότερα για τη συναίνεση των φυσικών γονέων του προς υιοθεσία τέκνου, αν οι γονείς είναι γνωστοί, και έχουν δώσει την απαιτούμενη από το άρθρο 1554 ΑΚ γενική εξουσιοδότηση προς την κοινωνική υπηρεσία να προβεί στις πράξεις προς υιοθεσία., αλλά στη συνέχεια χάθηκαν και κατέστησαν αγνώστου διαμονής, τότε, με την προτεινόμενη διάταξη, θα αναπληρώνεται η συναίνεση τους βάσει της τροποποίησης της περ. γ’. Επιπλέον καθιερώνεται δυνητική ακρόαση των πλησιέστερων συγγενών (σε περίπτωση έλλειψης γονέων) και όχι υποχρέωσης ακρόασής τους (νυν αρθρ. 1553 ΑΚ).

2.1 Ακόμα προβλέπεται η δυνατότητα απάλειψης του κυρίου ονόματος που έφερε το τέκνο προ της υιοθεσίας, εφ’ όσον όμως η απάλειψη είναι προς το συμφέρον του τέκνου, παράλληλα προς τη δυνατότητα της προσθήκης και νέου κυρίου ονόματος του θετού τέκνου του άρθρου 1565 ΑΚ. Η απάλειψη του κύριου ονόματος θα συμβεί αν αυτό είναι ξενικό ή δεν ηχεί καλά, και τούτο προκαλεί διακριτική μεταχείριση ή προδίδει τη μυστικότητα της υιοθεσίας.

Συναινετικό Διαζύγιο

3. Σε ό,τι έχει να κάνει με τα θέματα του διαζυγίου των άρθρων 19 και 20 του νομοσχεδίου, το αμαχητό τεκμήριο του ισχυρού κλονισμού του γάμου απαιτεί πλέον διετή διάσταση και όχι τετραετή. Το γεγονός αυτό επισπεύδει το χρόνο έναρξης των διαδικασιών του αυτόματου διαζυγίου, δίχως όμως να αλλάζει η υπάρχουσα διαδικασία. Το μέτρο κρίνεται αφενός θετικό καθώς συντομεύει ο χρόνος έκδοσης του διαζυγίου (σήμερα φτάνει μέχρι τα έξι χρόνια) δεδομένου του μεγάλου αριθμού αιτήσεων έκδοσης συναινετικών διαζυγίων. Αφετέρου υπάρχει η συνταγματική υποχρέωση της προστασίας του γάμου, και το μέτρο αυτό ίσως να θεωρηθεί ότι διευκολύνει τη διάλυση των γάμων. Δεδομένου ότι το δίκαιο οφείλει να αφουγκράζεται τις ανάγκες της κοινωνίας, η συντόμευση των διαδικασιών του συναινετικού διαζυγίου διευκολύνει τους τέως συζύγους να ξαναρχίσουν τη ζωή τους και να δημιουργήσουν νέες οικογένειες.

Επώνυμο συζύγων

4. Στο άρθρο 21 το νομοσχέδιο κάνει λόγο για το επώνυμο των συζύγων. Με αυτό τροποποιείται το αρθρ. 1382 ΑΚ του οποίο ορίζει ότι υποχρεωτικά οι σύζυγοι διατηρούν τα επώνυμα που είχαν προ του γάμου. Με τη νέα πρόταση θα υπάρχει η δυνατότητα, κατόπιν συναίνεσης των συζύγων, η σύζυγος να λάβει το επώνυμο του άντρα. Το γεγονός αυτό οδήγησε αρκετές γυναικείες οργανώσεις (Ίδρυμα Μαραγκοπούλου, ΕΕΔΑ, Ένωση Ελληνίδων Νομικών κ.α.) σε αντιδράσεις. Θεωρούν την προτεινόμενη αλλαγή πισωγύρισμα και ότι αντίκειται στα αρθρ. 4 παρ. 2 και 116 παρ. 2 του Συντάγματος αλλά και στη Σύμβαση CEDAW (κυρώθηκε με το ν. 1342/1983) και τη κοινοτική νομοθεσία (αρθρ. 2 ΣΕΚ). Υποστηρίζουν ακόμα ότι το «δυνητικό» της λήψης του επιθέτου του συζύγου θα καταστεί «υποχρεωτικό», δεδομένου της πατριαρχικής αντίληψης περί οικογένειας και της πίεσης που θα ασκείται στη γυναίκα να πάρει το επίθετο του άντρα της. Από την άλλη το επιχείρημα του υπουργείου δικαιοσύνης (βλ. αιτιολογική έκθεση σχεδίου νόμου) ότι δστις νέου τύπου ταυτότητες και διαβατήρια δεν αναγράφεται η οικογενειακή κατάσταση του κατόχου και αυτό δημιουργεί προβλήματα σε συναλλαγές στο εξωτερικό (λ.χ. κράτηση δωματίου σε ξενοδοχείο ως παράνομο ζευγάρι) είναι ασταθές, στο δυτικό κόσμο οι συναλλαγές δεν απαιτούν πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης(!).

Γονική μέριμνα

5. Αρκετές αλλαγές φαίνεται να εισάγει το νομοσχέδιο στις διατάξεις για τη γονική μέριμνα. Οι αλλαγές αυτές είναι έντονες και αλλάζουν σε μεγάλο βαθμό τα νομικά και πραγματικά χαρακτηριστικά των άρθρων 1510 έως 1541 ΑΚ. Με βάση τις διατάξεις του νομοσχεδίου τη γονική μέριμνα των ανήλικων παιδιών θα έχουν, σε περίπτωση διάστασης, ακύρωσης ή λύσης του γάμου, εφεξής από κοινού και οι δύο γονείς.

5.1 Καθιερώνεται έτσι, ενιαία και ανεξάρτητα από την ύπαρξη της έγγαμης συμβίωσης, ως νόμιμο σύστημα άσκησης της γονικής μέριμνας η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας εκ μέρους των γονέων (συνεπιμέλεια του προσώπου, συνδιαχείριση της περιουσίας και συνεκπροσώπηση του ανηλίκου). Η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας συμπλέει με τη διεθνή σύμβαση του 1989 του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού (κυρώθηκε με το ν. 2101/1992), τη Σύμβαση του Στρασβούργου του 2003 για τις προσωπικές σχέσεις των τέκνων και τον Κανονισμό των Βρυξελλών ΙΙ. Ακόμα και στη θεωρία του οικογενειακού δικαίου επικρατεί η άποψη για από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, καθώς έτσι στο παιδί δημιουργείται η αίσθηση της κανονικής συνέχισης της οικογενειακής ζωής και μετά τη διάσταση/λύση του γάμου (Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, ΟικΔ3 2003 σ. 280. Παπαχρίστου, ΟικΔ3, 2005, σ. 319, 355).

5.2 Τροποποιείται έτσι το αρθρ. 1513 ΑΚ όπου ορίζει ότι μετά το διαζύγιο (ή τη διάσταση, νυν 1514 ΑΚ) η γονική μέριμνα των παιδιών να ανατίθεται με δικαστική απόφαση σε έναν από τους δύο γονείς (και πολύ σπάνια και στους δύο αν επέρχονταν συμφωνία των για τον τόπο κατοικίας του τέκνου). Ως τώρα, η νομολογιακή τάση είναι να ανατίθεται η γονική μέριμνα των παιδιών στη μητέρα, εκτός από τις περιπτώσεις όπου αντιμετωπίζει ψυχολογικά ή σοβαρά προβλήματα υγείας ή έχει αποδεδειγμένα ανάρμοστη ερωτική συμπεριφορά. Με τη νέα ρύθμιση του υπό αναμόρφωση αρθρ. 1513 ΑΚ οι γονείς θα συμφωνούν μεταξύ τους τη ρύθμιση των θεμάτων της άσκησης της γονικής μέριμνας, ενώ ασφαλώς τα θέματα καθημερινότητας θα επιλαμβάνεται ο γονέας με τον οποίο συγκατοικεί το τέκνο. Η συμφωνία τους θα είναι έγγραφη και θα ακολουθεί το συμβολαιογραφικό τύπο. Σε περίπτωση διαφωνίας τη λύση θα δίνει δικαστική απόφαση (το δικαστήριο δεν αναθέτει από την αρχή την άσκηση της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα αλλά ορίζει μόνον τον τόπο κατοικίας του ανηλίκου, τον γονέα με τον οποίο τούτο συγκατοικεί και τον τρόπο άσκησης της επικοινωνίας του παιδιού με τον άλλο γονέα). Τέλος δεν αλλάζουν τα νομικά και πραγματικά κριτήρια για τη διατροφή των τέκνων.

5.3 Η δικαστική επίλυση των ζητημάτων άσκησης της γονικής μέριμνας δε θα συντελείται μόνο στην εξαρχής διαφωνία των συζύγων αλλά και στη συνέχεια, όταν θα ανακύπτει σπουδαίος λόγος. Έτσι καθένας από τους γονείς μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο να του ανατεθεί αποκλειστικά η άσκηση μέρους ή και του συνόλου της γονικής μέριμνας για σπουδαίο λόγο. Ενδεικτικά το νομοσχέδιο παραθέτει κάποιους «σπουδαίους λόγους», όπως λ.χ. νομική ή πραγματική αδυναμία άσκησης γονικής μέριμνας, καταχρηστική άσκηση γονικής μέριμνας, αλλαγή κατοικίας του τέκνου.

5.4 Στην αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου γίνεται λόγος περί «ώριμων γονέων». Αναγνωρίζεται έτσι ότι οι σε διάσταση ή διαζευγμένοι γονείς του τέκνου θα έχουν ένα ακόμα πεδίο προστριβής και διαμάχης και μόνον επίφαση ενωμένης οικογένειας δε θα βιώνει το παιδί. Έτσι απλώς θα παρακάπτεται προσωρινά η δικαστική αίθουσα αφού εύκολα η αόριστη έννοια «σπουδαίος λόγος» θα παρερμηνεύτεται και θα καταστρατηγείται από τους γονείς. Ακόμα η σύζυγος που λαμβάνει διατροφή από το σύζυγό της ή διαχειρίζεται τη διατροφή των τέκνων θα είναι έρμαιο στις αποφάσεις και τους εκβιασμούς του συζύγου (και «χρηματοδότη») για την άσκηση της γονικής μέριμνας. Έτσι ένας ανεύθυνος γονέας, που δεν καταβάλει την οφειλόμενη διατροφή προς το τέκνο, θα έχει τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων για τη ζωή του παιδιού. Από την άλλη υπάρχει ο αντίλογος ότι κατά τον τρόπο αυτό οι γονείς καθίστανται πιο υπεύθυνοι αφού αντιλαμβάνονται ότι παρά το χωρισμό έχουν κοινό σημείο το τέκνο τους.

5.5 Μια διάταξη του νομοσχεδίου που θα κινούνταν προς σωστή βάση ήταν αυτή για τον υπόχρεο διατροφής, ο οποίος δεν την καταβάλλει. Έτσι ορίζονταν ότι ο γονέας ο οποίος αρνείται να δώσει τη διατροφή που του έχει επιδικαστεί από τα δικαστήρια δεν θα μπορεί να πάρει φορολογική ενημερότητα. Η διάταξη αυτή απαλείφθηκε, καθώς το υπουργείο Οικονομικών θεώρησε ότι θα επιβαρύνονταν με μη φορολογικά θέματα και με γραφειοκρατία οι ΔΟΥ. Ίσως απλώς να ήταν η δικαιολογία, αλλά σε κάθε περίπτωση είναι μια αρνητική εξέλιξη για τα θέματα μη καταβολής των επιδικασθέντων ποσών διατροφής.

Συμπεράσματα

6. Ένα βήμα μπροστά δύο πίσω φαίνεται να κάνει το νομοσχέδιο για την αλλαγή του οικογενειακού δικαίου. Στα θετικά πρέπει να αναφερθούν οι διευκόλυνση της υιοθεσίας, η ταχύτερη διαδικασία στο συναινετικό διαζύγιο και το ΣΕΣ. Αντίθετα ο θεσμός του προαιρετικού συζυγικού επιθέτου είναι αναχρονιστικός και οπισθοδρομικός. Ακόμα πρέπει να αναγνωριστούν κάποιες προσπάθειες βελτίωσης του οικογενειακού κλίματος σε παιδιά διαζευγμένων γονέων αλλά ο τρόπος προσέγγισης κρίνεται λανθασμένος. Είναι μάλλον δεδομένο ότι αρκετά πρέπει να αλλάξουν προτού οι διατάξεις αυτές γίνουν νόμος του κράτους να μεταβάλλουν άρδην τη μορφή και φύση του οικογενειακού δικαίου.

συνδέσεις σε κοινωνικά δίκτυα

Piano & Band

J' accuse...

Κατηγορώ τον αντισυνταγματάρχη Πατύ ντε Κλαμ, γιατί υπήρξε ο σατανικός δράστης της δικαστικής πλάνης..
Κατηγορώ τον στρατηγό Μερσιέ γιατί, το λιγότερο από πνευματική ανεπάρκεια, έγινε συνένοχος του μεγαλύτερου ανομήματος του αιώνα.
Κατηγορώ τον στρατηγό Μπιγιό, γιατί είχε στα χέρια του αναμφισβήτητες αποδείξεις της αθωώτητας του Ντρέιφους και τις έπνιξε..
Κατηγορώ τον στρατηγό ντε Μπουαντέφρ και τον στρατηγό Γκονζ, γιατί υπήρξαν συνένοχοι του ίδιου εγκλήματος..
Κατηγορώ τον στρατηγό ντε Πελλιέ και τον ταγματάρχη Ραβαρί, γιατί έκαμαν μια εγκληματική προανάκριση, με την πιο τερατώδη μεροληψία..
Κατηγορώ τους τρεις γραφολόγους Μπελόμ, Βαρινιάρ και Γουάρ, γιατί συνετάξανε ψεύτικες εκθέσεις απατεώνων..
Κατηγορώ το υπουργείο Στρατιωτικών και το Επιτελείο, γιατί έκαμαν στις εφημερίδες ιδιαίτερα στην Αστραπή και στην Ηχώ των Παρισίων, μια βδελυρή και απαράδεκτη εκστρατεία για να παραπλανήσουν τη κοινή γνώμη..
Κατηγορώ, τέλος, το πρώτο Στρατοδικείο γιατί παραβίασε το δίκαιο..

Δικαιοσύνη

Εν δέ δικαιοσύνη συλλήβδην πάσ'αρετή εστί.

Ολες γενικά οι αρετές βρίσκονται μέσα στη δικαιοσύνη.
-Αριστοτέλης