Ο "δόλος" του οφειλέτη στα υπερχρεωμένα νοικοκυριά

Πάγια νομολογείται από τα Ειρηνοδικεία της επικράτειας ότι "δόλιος" δεν μπορεί να είναι ο οφειλέτης, ο οποίος ελλείψει επιστημονικών και τεχνικών γνώσεων λογιστικής, οικονομολογίας ή νομικής προέβη στην αποδοχή των δανειακών προϊόντων που με έπαρση διαφήμιζαν οι τράπεζες κατά τα προηγούμενα έτη. Επιπλέον "δόλιος" δεν μπορεί να είναι ο οφειλέτης ο οποίος αδυνατούσε, ως μέσος άνθρωπος, να προβλέψει την κάκιστη πορεία που θα είχαν τα εισοδήματά του –κυρίως ο μισθοδοτούμενος ή συνταξιοδοτούμενος από το δημόσιο- εξαιτίας των περικοπών από την οικονομική κρίση της περιόδου 2010-2014. 

Εάν πέρα από κάθε ελπίδα δικαίου γινόταν δεκτό πως ο οφειλέτης, ο οποίος ανταποκρινόταν στις δανειακές του υποχρεώσεις έως την επέλευση του άκρως απρόβλεπτου γεγονότος της μείωσης των εισοδημάτων του λόγω της κάκιστης δημοσιονομικής κατάστασης του κράτους, ήταν "δόλιος", στο πολλαπλάσιο "δόλιοι" ήταν οι πιστωτές-Τράπεζες. Οι τελευταίες διαθέτοντας ένα πλήθος καταρτισμένων επιστημονικά συμβούλων (οικονομολόγοι, λογιστές, δικηγόροι, μηχανικοί) θα μπορούσαν να προβλέψουν την οικονομική πορεία του αντισυμβαλλόμενου δανειολήπτη. Εάν μπορούσαν οι πιστωτές να προβλέψουν την αδυναμία εξυπηρέτησης δανείων από τον αντισυμβαλλόμενό τους, ουδέποτε θα συμβάλλονταν μαζί του, ανεξάρτητα από το αν θα του παρείχαν αφειδώς πρόσβαση στην καταναλωτική και στεγαστική πίστη.

Σε κάθε περίπτωση, ορισμένες φορές οι οφειλέτες φάνηκαν ευκολόπιστοι από την πλευρά τους· παγιδεύτηκαν από τις σκόπιμα συγκαλυμμένες ως προς τον τρόπο εξόφλησης, πρακτικές προώθησης δανείων των τραπεζών. Άλλωστε συχνά για την τράπεζα οι οφειλέτες ήταν καλοί πελάτες, ιδίως αν είχαν δεδομένο και εξασφαλισμένο μόνιμα, αξιόλογο, εισόδημα όπως κυρίως οι δημόσιοι υπάλληλοι ή οι συνταξιούχοι.

Από τα παραπάνω προκύπτει ξεκάθαρα πως δόλος από την πλευρά των οφειλετών δεν υπήρξε, παρά σπάνια. Αντιθετικά αν "δόλιος" είναι ο οφειλέτες" πολλαπλάσια "δόλιες" θα μπορούσαν ίσως να χαρακτηριστούν οι τράπεζες που με τους χρυσοπληρωμένους οικονομολόγους και συμβούλους τους δεν σταμάτησαν εκεί που έπρεπε τον δανεισμό –αλλά αντίθετα χορηγούσαν στους οφειλέτες δανειακά προϊόντα- κι ενώ γνώριζαν τα εισοδήματά τους γιατί ασφαλώς ούτε κι αυτοί γνώριζαν για την ακραία μεταβολή των κοινωνικών συνθηκών λόγω της οικονομικής κρίσης και τη θέσπιση του Ν. 3869/2010. Συχνά μοναδικός σκοπός των πιστωτών ήταν ο υπερπλουτισμός τους. Αυτοί πολλάκις ρίσκαραν και έκαναν τζόγο κι οι οφειλέτες προσπαθούσαν να ζήσουν  τις οικογένειές τους. Επιστέγασμα όλων αυτών η τραγική πορεία της οικονομίας του Κράτους που αφαίμαξε παντοιοτρόπως τους οφειλέτες μειώνοντας κατακόρυφα τα εισοδήματά τους και εκτοξεύοντας στα ύψη έμμεσους κι άμεσους φόρους, αυξάνοντας κατακόρυφα το κόστος διαβίωσής των οφειλετών και των οικογενειών τους.

Οι οφειλέτες δε θα πρέπει να αρνούνται το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί και καλό θα ήταν να επικρίνουν από μόνοι τους τους εαυτούς τους για την περιέλευσή τους σε κατάσταση αδυναμίας πληρωμών. Ορισμένες φορές φταίνε και οι οφειλέτες, όχι όμως μόνο οι οφειλέτες και σίγουρα όχι περισσότερο οι οφειλέτες. Θα πρέπει οι οφειλέτες να έχουν αποδεχθεί πως θα υποστούν τις συνέπειες των επιλογών τους, ζητώντας όμως από το Δικαστήριο να τους επιτρέψει να επανενταχθούν ομαλά στην κοινωνική και οικονομική ζωή. Άλλωστε, δυστυχώς όλα αυτά συνέβησαν σε όλους τους συμπολίτες μας. Άλλωστε αυτές τις καταστάσεις σκοπούσε ο νομοθέτης να θεραπεύσει επιδιώκοντας την ομαλή επανένταξη του υπεχρεωμένου φυσικού προσώπου στην κοινωνική και οικονομική ζωή, προκειμένου ωφελημένοι να καταστούν και οι πιστωτές του (αιτιολ.έκθεση, σ. 1, Γενικό Μέρος, παρ. 3-5).

Προκαταβολή δικαστικών εξόδων στις δίκες για διατροφή

Στην εκδίκαση αγωγών περί καταβολής διατροφής, τυγχάνει υπόχρεος ο εναγόμενος να προκαταβάλει στην ενάγουσα ή τον ενάγοντα μέρος των εξόδων και τελών της παρούσας αγωγής. Πρέπει να υποχρεωθεί να τα καταβάλει με πράξη του Πρωτοδίκη πριν τη συζήτηση της υπόθεσης. Η προκαταβολή των εξόδων στη δίκη της διατροφής είναι αναγκαία δεδομένων των αυξημένων εξόδων κατάθεσης κατόπιν των αλλαγών του Κώδικα περί Δικηγόρων και στον τρόπο υπολογισμού του δικαστικού ενσήμου.

Συγκεκριμένα, ποσό αναφοράς και συμφωνηθέν ποσό σχετικά με την αμοιβή του υπογράφοντα την αγωγή πληρεξουσίου δικηγόρου 170,97 € (περιλαμβάνει μόνο την κατάθεση, όχι την παράσταση και τις προτάσεις· το ποσό δεν συμπεριλαμβάνει τυχόν συμφωνηθείσα αμοιβή πέραν του ποσού αναφοράς), χαρτόσημα –πρωτοτύπου και 3 αντιγράφων 32 €, έξοδα επίδοσης 50 €, αυτοπρόσωπη κατάθεση αίτησης από την ενάγουσα ή τον ενάγοντα στον Εισαγγελέα του τόπου κατοικίας του εναγομένου ή του τόπου που εκκρεμεί η εκδίκαση της αγωγής για άρση φορολογικού απορρήτου και χορήγηση κάθε χρήσιμης πληροφορίας και βεβαίωσης σχετικά με την περιουσία και τα εισοδήματα του αντιδίκου στην αρμόδια ΔΟΥ 5 €, δικαστικό ένσημο πλέον προσαυξήσεων για ενδεικτικό κεφάλαιο 12.600 € -ήτοι ποσό διατροφής 350 € μηνιαία και για μία τριετία, 138,50 €. Συνολικά επομένως απαιτείται να ΠΡΟκαταβάλει η ενάγουσα ή ο ενάγων δικαστικά έξοδα ποσό ύψους 396,47 €. Πολλάκις τα ποσά αυτά η ενάγουσα ή ο ενάγων δυσχεραίνεται τα μέγιστα να αποπληρώσει, αφού αυτά ισούνται με το ύψους ενός σημερινού μισθού μερικής απασχόλησης.

Στην προκαταβολή των εξόδων δεν συμπεριλαμβάνεται το υπόλοιπο μέρος της αμοιβής του πληρεξούσιου δικηγόρου της ενάγουσας ή του ενάγοντα -για παράσταση και προτάσεις- ανερχόμενο σε 250,92 € (102+102= 204, 204 + 23%= 250,92· το ποσό δεν συμπεριλαμβάνει τυχόν συμφωνηθείσα αμοιβή πέραν του ποσού αναφοράς) το οποίο θα πρέπει να καταβληθεί πριν την εκδίκαση της αγωγής. Επιπλέον δεν συμπεριλαμβάνονται τα τυχόν έξοδα επιδόσεων και εκτέλεσης –προς στιγμή μη δυνάμενου προς υπολογισμό ύψους- αν ο εναγόμενος δε συμμορφωθεί με το διατακτικό της απόφασης που πρόκειται να εκδώσει το δικαστήριο.

Συνεπώς το δικαστήριο θα πρέπει να υποχρεώσει τον εναγόμενο να προκαταβάλει το ποσό περίπου 400 €. Κάθε λιγότερο ποσό -ανερχόμενο ενδεικτικά στο ¼ αυτού το οποίο παλαιότερα ορίζονταν από τα δικαστήρια- θα συνιστά κώλυμα προς την ενάγουσα ή τον ενάγοντα να επιδιώξει, ιδίως για λογαριασμό ανηλίκων παιδιών, τη δικαστική ικανοποίηση των δικαιωμάτων τους. Κατά τον τρόπο αυτό συνεπώς δυσχεραίνεται υπέρμετρα η πρόσβαση του φτωχού Πολίτη στη Δικαιοσύνη· σκοπός άλλωστε του ελληνικού δικαστικού συστήματος ΔΕΝ είναι η «δικαιοσύνη για λίγους και ισχυρούς» αλλά η εύκολη πρόσβαση του αδύναμου στη Δικαισύνη.

Ανάκληση απόφασης ασφαλιστικών μέτρων

Κατ’ άρθρο 697 ΚΠολΔ, το αρμόδιο για την κύρια υπόθεση δικαστήριο όσο διαρκεί η εκκρεμοδικία μπορεί, με αίτηση του διαδίκου που έχει έννομο συμφέρον, η οποία υποβάλλεται και αυτοτελώς να μεταρρυθμίσει ή να ανακαλέσει ολικά ή εν μέρει την απόφαση που διατάζει Ασφαλιστικά μέτρα. Ο δικαστής, και στο πολυμελές πρωτοδικείο, ο πρόεδρος, ορίζουν την δικάσιμο και την προθεσμία κλήτευσης.

Το δικάζον την κύρια υπόθεση δικαστήριο μπορεί μετά από αίτηση διαδίκου που έχει έννομο συμφέρον και υποβάλλεται είτε σε κάποια στάση της δίκης για την εκκρεμή υπόθεση, είτε και αυτοτελώς κατά πάντα χρόνο και ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή μη στάσης της δίκης, και χωρίς ακόμα πιθανολόγηση νέων στοιχείων (μεταβολή πραγμάτων αρθρ. 696 ΚΠολΔ), να μεταρρυθμίσει ή να ανακαλέσει εν όλο ή εν μέρει την διατάζουσα ασφαλιστικά μέτρα απόφαση, με βάση μόνο τα στοιχεία της δικογραφίας (ΕφΑθ 2360/2003, ΕλλΔνη 2003, σ. 992, ΕφΑθ 7394/2002 ΕλλΔνη, 2003, σ. 816, ΕφΘεσ 3308/2003, Αρμ. 2004, σ. 252, ΕφΠατρών 404/2004, ΑχΝομ, 2005, σ. 261, ΕφΠειρ 171/2005 ΠειρΝ 2005, σ. 232, καθώς και Μαργαρίτης, Ερμηνεία ΚΠολΔ, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 2012, τ. ΙΙ, σσ. 211 επ.). Η εκκρεμοδικία του αρθρ. 221 ΚΠολΔ της κύριας υπόθεσης στο αρμόδιο δικαστήριο θεμελιώνει εξουσία του προς ανάκληση ή μεταρρύθμιση, ολική ή μερική, της αποφάσεως που διέταξε ασφαλιστικά μέτρα. Το δικαστήριο της κύριας δίκης ενεργεί κατ’ αίτηση διαδίκου, που έχει έννομο συμφέρον (ΠΠΑθ 40/1984, ΝοΒ 1984, σ. 1240). Νομιμοποιείται οποιοσδήποτε από τους διαδίκους της αρχικής δίκης των ασφαλιστικών μέτρων, είτε βαρύνεται είτε ωφελείται από τα ασφαλιστικά μέτρα (ΜΠΠειρ 251/1976 ΝοΒ 1976 σ. 215 αρκεί να είναι συγχρόνως διάδικος και στην κύρια δίκη (ΕφΑθ 4837/1985, Δίκη, 1986, σ. 101) που άνοιξε με πρωτοβουλία δική του ή του αντιδίκου του (ΠΠΘεσ 597/1986, Αρμ. 1986, σ. 623, ΠΠΑθ 153/1998, Δίκη, 1998, σ. 1343, και Κεραμέας, ΔΕΕ, 1996, σ. 901).

Η αίτηση μπορεί να υποβληθεί και να συζητηθεί ανεξάρτητα από την κύρια υπόθεση ή να συνεκδικασθεί με αυτήν σε οποιαδήποτε στάση της δίκης δικάζεται δε κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (ΕφΙωαν 235/1985, Δίκη, 1986, σ. 386 ή ΕφΑθ 10801/1990, ΕλλΔνη 1991, σ. 1072 ή ΠΠΑθ 315/1986, Δίκη 1987, σ. 359 και 7642 / 1995, Αρμ. 397, σσ. 39, 43).Η διάταξη δεν θέτει περιορισμούς για την ανάκληση ή τη μεταρρύθμισή της απόφασης ασφαλιστικών μέτρων που δεν εκδόθηκε από το Δικαστήριο της κύριας δίκης και προπάντων δεν απαιτεί μεταβολή των πραγμάτων.

Έτσι, η ανάκληση ή μεταρρύθμιση ενεργεί ως υποκατάστατο των απαγορευμένων από το άρθρο 699 ενδίκων μέσων, δηλαδή μπορεί να βασίζεται και σε νομικά ή ουσιαστικά σφάλματα της απόφασης, εξαιτίας των οποίων δεν είναι πλέον δικαιολογημένη η συνέχιση των μέτρων που διέταξε (ΑΠ 496/1972, ΕφΑθ 1973/1985, ΕλλΔνη 1985, σ. 929 και ΕφΑθ 9248/1990, ΕλλΔνη 1991, σσ. 1636-7, ΕφΑ8 929/1995 ΕλλΔνη 1996, σ. 875 καθώς και σε Τζίφρας, σ. 102).

Απόφαση που εκδόθηκε από το Δικαστήριο της κύριας δίκης και διέταξε ασφαλιστικά μέτρα μπορεί να ανακληθεί ή μεταρρυθμιστεί από το Δικαστήριο ή και ανώτερο, στο οποίο εκκρεμεί ήδη η κύρια δίκη, αν υπάρχει μεταβολή πραγμάτων ή συντρέχει περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 696 παρ. 3 ΚΠολΔ.

Μεταβολή πραγμάτων, η οποία μπορεί να δικαιολογήσει την ανάκληση της αποφάσεως είναι αυτή που αφορά κρίσιμα πραγματικά περιστατικά, τα οποία ασκούν ουσιώδη επίδραση στην υπόθεση που κρίθηκε. Πρέπει τα γεγονότα αυτά να τελούν σε αιτιώδη σύνδεσμο προς το περιεχόμενο του ασφαλιστέου δικαιώματος και σε λογική συνάρτηση προς τα γεγονότα, στα οποία στηρίχθηκε η προηγούμενη απόφαση, ώστε να μορφώνεται αντίθετη ή διάφορη κρίση (ΜΠΠατρ 774/1996, Αρμ 50, σ. 748, ΜΠΑ 933/1998, Δίκη 30, σ. 105, ΜΠΑθ 11068/1989, ΕλΔνη 31, σ. 405).

Μεταβολή πραγμάτων, η οποία μπορεί να δικαιολογήσει την ανάκληση της αποφάσεως είναι αυτή που αφορά κρίσιμα πραγματικά περιστατικά που ανάγονται  είτε στην ασφαλιζόμενη απαίτηση (οψιγενής ουσιαστική ένσταση), είτε στις ειδικές προϋποθέσεις των ασφαλιστικών μέτρων (απόκτηση περιουσίας του οφειλέτη) είτε στη δικονομική προϋπόθεση (απόρριψη της αγωγής) και τα οποία πρέπει να περιέχονται στο δικόγραφο της αίτησης, δεδομένου ότι η τελευταία δεν μπορεί να συμπληρωθεί παραδεκτά με την επίκληση νέων γεγονότων στο σημείωμα του αιτούντος κατά τη συζήτηση της (άρθρ 688 παρ. 2 σε συνδ. με 696 παρ 3 ΚΠολΔ).

Ως νέα στοιχεία νοούνται όχι μόνο τα πραγματικά περιστατικά που έλαβαν χώρα μετά τη συζήτηση της αιτήσεως, αλλά και εκείνα που προϋπήρχαν (ΜΠΠειρ 1948/1988, Δίκη 20, σ. 472, ΜΠΝαυπλ 1041/1975, ΕλΔνη 17, σ. 465) της εκδόσεως της αποφάσεως, η οποία πρέπει να ανακληθεί ή να μεταρρυθμισθεί, εφόσον αυτά αποκαλύφθηκαν μεταγενέστερα, ήταν άγνωστα  στον αιτούντα την ανάκληση κατά τον χρόνο της εκδόσεως της εν λόγω αποφάσεως ή ήταν μεν γνωστά αλλά δεν είχε τη δυνατότητα προσαγωγής τους από δικαιολογημένη αιτία, όπως για λόγους ανώτερης βίας ή πρόκειται για αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία ανάγονται στο κύρος και την αποδεικτική αξία των στοιχείων, στα οποία το δικαστήριο στήριξε την κρίση του για την έκδοση της αποφάσεως της οποίας ζητείται η ανάκληση (ΜΠΠειρ 1948/1988, ό.π., ΜΠΑ 10165/1978, ΕλΔνη 20,477, και Β.Βαθρακοκοίλης, Ερμηνεία ΚΠολΔ, τόμος Δ’, άρθρο 696, σ. 122 επ., καθώς και Ι.Χαμηλοθώρης, Ασφαλιστικά Μέτρα, τόμος Α’, σ. 112 επ.).

Συχνά τα νέα στοιχεία συνίστανται στην ύπαρξη ιατρικών εγγράφων (γνωματεύσεις και βεβαιώσεις) και εγγράφων της δημοσίων φορέων και αρχών τα οποία δεν ήταν διαθέσιμα κατά τη συζήτηση της αρχικής αίτησης και δεν μπορούσε ο διάδικος να τα προσαγάγει εξαιτίας μη χορήγησής του από τους αρμόδιους φορείς. Επιπλέον νέα στοιχεία συνίστανται στην ύπαρξη ενόρκων βεβαιώσεων ή άλλων αποδεικτικών στοιχείων και μέσων που εσφαλμένα δεν λήφθησαν υπόψη.

Τέλος, πέραν των νέων στοιχείων συχνά τα νομικά ή ουσιαστικά σφάλματα της προσβαλλόμενης απόφασης, εξαιτίας των οποίων δεν είναι πλέον δικαιολογημένη η συνέχιση των μέτρων που διέταξε και με χαρακτήρα υποκατάστατου των απαγορευμένων ενδίκων μέσων είναι: α’) ο μη ορισμός του προσφορότερου ασφαλιστικού μέσου· β’) η μη λήψη υπόψη αποδεικτικών μέσων που νόμιμα και εμπρόθεσμα κατά τα διαταχθέντα από το δικάσαν δικαστήριο προσκομίστηκαν· και γ’) η αντίφαση των αιτημάτων του αντιδίκου κατά τη συζήτηση της προσωρινής διαταγής σε σχέση με τη συζήτηση της αίτησης ασφαλιστικών μέτρων.