H απόφαση C-559/07 της 26ης Μαρτίου 2007 του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

Προδικασία

1. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άσκησε την από 17.12.2007 2008/C 37/31 προσφυγή κατά της Ελληνικής Δημοκρατίας σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 226 ΣΕΚ. Είχε προηγηθεί σχετική όχληση της Ελλάδας στις 18.06.2005 με την τελευταία να απαντά στις 14.11.2005. Ακολούθησε αιτιολογημένη γνώμη της Επιτροπής κατά της Ελλάδας στις 25.07/2006 επί της οποίας η Ελλάδα απάντησε εγγράφως στις 26.09.2006. Η Επιτροπή δεν ικανοποιήθηκε από τις παρασχεθείσες από την Ελλάδα εξηγήσεις και έτσι προέβη στην άσκηση της ως άνω προσφυγής. Συνεπώς είχε προηγηθεί από το 2005 σχετική έρευνα από τα εμπλεκόμενα μέρη σχετικά με το ζήτημα, κατά την οποία αμφότερες οι πλευρές παρέθεσαν τα, και στην απόφαση επαναδιατυπωθέντα, επιχειρήματά τους. Έτσι το ζήτημα παραπέμφθηκε στο τρίτο τμήμα του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ), με πρόεδρο τον A. Rosas, εισηγητή τον A. Ó. Caoimh και γενικό εισαγγελέα τον M. Poiares Maduro.

Προσφυγή Επιτροπής

2. Η Επιτροπή θεωρεί ότι οι διατάξεις του ελληνικού Κώδικα Πολιτικών και Στρατιωτικών Συντάξεων -εφεξής κώδικας- , που προβλέπουν διαφορετική ηλικία συνταξιοδότησης για τους άνδρες και διαφορετικές προϋποθέσεις σχετικά με την ελάχιστη προαπαιτούμενη υπηρεσία, παραβιάζουν την αρχή της ισότητας στην αμοιβή. Τούτο καθώς θεωρεί την απονεμόμενη σύνταξη ως αμοιβή, όπως το άρθρο 141 ΣΕΚ την ορίζει. Συνεπώς θεωρεί ότι υπάρχει ανισότητα σε βάρος των ανδρών στην αμοιβή και ότι κατά τις διατάξεις περί απονομής σύνταξης δεν ευνοούνται οι γυναίκες στην κάλυψη των ανισοτήτων με τους άνδρες στον επαγγελματικό στίβο, όπως προβλέπει εξαιρετικά το αρθρ. 141 ΣΕΚ.
Επιχειρήματα Διαδίκων

Ελληνική ένσταση απαραδέκτου
3.1 Επί του παραδεκτού της διαδικασίας, η Ελλάδα πρότεινε την ένσταση του απαραδέκτου της προσφυγής της Επιτροπής καθώς θεωρεί ότι δεν γίνεται σαφές από το δικόγραφο της ένστασης αν η τυχόν ανισότητα στην αμοιβή αφορά τους άνδρες ή τις γυναίκες και ποιες είναι οι πρόνοιες που πρέπει να ληφθούν ώστε να αρθεί η ανισότητα. Ως αναμένονταν το Δικαστήριο απέρριψε ως αβάσιμη την ένσταση (σκέψεις 21-28) διότι η Επιτροπή ανέφερε στα προγενέστερα της προσφυγής στάδια την ανισότητα σε βάρος των ανδρών ενώ και στο δικόγραφο προέκυπτε σαφώς ότι υπάρχει ανισότητα υπέρ των γυναικών, και ως μην αναφέρονταν το γυναικείο φύλο ως υπέρτερο των ανδρών. Στο δεύτερο σκέλος της κρίσης του ΔΕΚ αναφέρει ότι η Επιτροπή δεν οφείλει να υποδεικνύει, ούτε στη προδικασία ούτε στην προσφυγή, στο κράτος μέλος τα μέτρα εκείνα που θα άρουν την καταλογιζόμενη παράβαση .

Ουσιαστικό μέρος, Επιτροπή
3.2 Στο ουσιαστικό μέρος η Επιτροπή υποστηρίζει ότι συντρέχουν οι νομολογιακά διαμορφωθείσες τρεις προϋποθέσεις ώστε να χαρακτηριστεί η παροχή προς τις γυναίκες (σύνταξη) ως αμοιβή. Αυτές είναι οι εξής:
• Η σύνταξη να καταβάλλεται σε μια ευρεία και διαφοροποιημένη ομάδα εργαζομένων, η οποία εν προκειμένω χαρακτηρίζεται από το κοινό στοιχείο της σχέσης εργασίας με το κράτος ή άλλους εργοδότες του Δημοσίου (ΝΠΔΔ, ΟΤΑ, Νοσοκομεία).
• Η σύνταξη υπολογίζεται συναρτήσει του χρόνου υπηρεσίας που συμπλήρωσε ο εργαζόμενος
• Η σύνταξη υπολογίζεται βάσει του τελευταίου μισθού.

Ουσιαστικό μέρος- Ελλάδα
3.3 Η άμυνα της Ελλάδας εδράζονταν στο ότι ο κώδικας θεσπίζει ένα γενικό σύστημα εκ του νόμου κοινωνικής ασφάλισης, στο οποίο το Δημόσιο είναι ταυτόχρονα φορέας κοινωνικής ασφάλισης. Συνεπώς δεν πρόκειται για αμοιβή αλλά για σύνταξη, και άρα το άρθρο 141 ΣΕΚ δεν έχει εφαρμογή ενώ αντίθετα συντρέχει η εφαρμογή της Οδηγίας 79/7/ΕΟΚ . Άρα η Ελλάδα θεωρούσε ότι δεν υπάρχει κοινοτική αρμοδιότητα, αλλά εθνική, καθώς τα κράτη μέλη με βάση την Οδηγία μπορούν να αποκλείουν από την εφαρμογή της τον καθορισμό της ηλικίας συνταξιοδότησης. Άρα θεωρεί η Ελλάδα ότι το κάθε κράτος μέλος είναι ελεύθερο να ορίζει τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης.

3.4 Σε περίπτωση που ήθελε κριθεί ότι ο κώδικας δεν αφορά σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, τότε δεν πληρούνται επαρκώς οι ως άνω τρεις προϋποθέσεις. Τούτο διότι το ελληνικό σύστημα καλύπτει πέραν των υπαλλήλων του στενού δημόσιου τομέα, και αυτούς που εργάζονται σε σχολεία του εξωτερικού, αιρετά μέλη των ΟΤΑ και μετακλητούς υπαλλήλους. Ως προς το κριτήριο του υπολογισμού του χρόνου εργασίας για την παροχή σύνταξης η Ελλάδα ισχυρίζεται ότι τούτο δεν είναι απόλυτο καθώς υπάρχει και η περίπτωση του λεγόμενου πλασματικού χρόνου εργασίας που δεν αποτελεί πραγματικό εργάσιμο χρόνο. Ακόμα για τον υπολογισμό της σύνταξης με βάση το τελευταίο μισθό η Ελλάδα θεωρεί ότι σε τίποτα δεν αναιρεί αυτό το χαρακτήρα συστήματος κοινωνικής ασφάλισης του κώδικα. Τέλος προβάλει η Ελλάδα, λόγους κοινωνικής πολιτικής, οργάνωσης του κράτους, ηθικής φύσης ή και οικονομικές δυσχέρειες στον προϋπολογισμό, που όμως δύσκολα ευδοκιμούν στο ΔΕΚ.

3.5 Σε περίπτωση που ήθελε κριθεί ότι ο κώδικας εμπίπτει στις διατάξεις του άρθρου 141 καθώς πληρούνται οι ως άνω τρεις προϋποθέσεις τότε παρότι θα πρόκειται για αμοιβή, η ανισότητα δικαιολογείται λόγω της δυσμενούς θέσης της γυναίκας στην εργασία σε σχέση με τον άνδρα και της προσπάθειας που το κράτος καταβάλει για ενίσχυση των γυναικών στον εργασιακό βίο.

Εκτίμηση Δικαστηρίου

Εξομοίωση συντάξεων-αμοιβής
4.1 Το ΔΕΚ προβαίνει καταρχάς σε μία διάκριση των ασφαλιστικών συστημάτων. Αφενός μεν αυτά που παρέχουν συντάξεις λόγω εκπλήρωσης συντάξιμου χρόνου υπηρεσίας, που ρυθμίζονται απευθείας εκ του νόμου, αφετέρου δε σε παροχές που στηρίζοντα στη θέση που κατείχε ο εργαζόμενος στην εργασία του. Επικαλούμενο πάγια νομολογία στην ερμηνεία του άρθρου 141 ΣΕΚ, ορίζει ότι το γεγονός ότι οι συντάξεις προβλέπονται απευθείας από το νόμο, ή ότι εντάσσεται σε ένα γενικό και εναρμονισμένο νομοθετικό πλαίσιο συνταξιοδοτικών συστημάτων, ή ότι οι παρεχόμενες συντάξεις χρηματοδοτούνται και διαχειρίζονται απευθείας από τον κρατικό προϋπολογισμό δεν αρκεί για να μην εφαρμοστεί το 141 ΣΕΚ. Σημαντικό κριτήριο (όχι όμως και αποκλειστικό) για το χαρακτηρισμό της σύνταξης λόγω συμπλήρωσης συντάξιμου χρόνου ως αμοιβή είναι κατά το ΔΕΚ (σκέψη 48) είναι η ύπαρξη δεσμού μεταξύ της σχέσης εργασίας και της σύνταξης.

Κριτήρια αρθρ. 141 Συνθήκης ΕΚ
4.2 Επίσης το ΔΕΚ θεωρεί ότι πληρούνται τα τρία νομολογιακά διαμορφωθέντα κριτήρια του αρθρ. 141 ΣΕΚ. Ειδικότερα οι δημόσιοι υπάλληλοι και στρατιωτικοί αποτελούν μια ευρεία ιδιαίτερη ομάδα εργαζομένων, εξαιτίας της σχέσης τους με εργοδότη το κράτος, γεγονός που τους ξεχωρίζει από τους λοιπούς υπαλλήλους. Το γεγονός ότι στον κώδικα εμπίπτον και ειδικές κατηγορίες υπαλλήλων που εργάζονται στους ΟΤΑ, στα Νοσοκομεία ή την Εκπαίδευση δεν επηρεάζει σε τίποτα καθώς και οι τελευταίοι ως προς το αποφασιστικό κριτήριο, δλδ τον εργοδότη, είναι όμοιοι με τους υπόλοιπους δημοσίους υπαλλήλους. Όσον αφορά τον πλασματικό χρόνο για τον υπολογισμό της σύνταξης σε συνάρτηση με το συμπληρωθέντα χρόνο υπηρεσίας, το ΔΕΚ θεωρεί ότι αποτελεί απλώς την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα στον κώδικα περί συσχέτισης χρόνου εργασίας και ύψους σύνταξης. Τέλος το καθοριστικό του τελευταίου μισθού για τον υπολογισμό της σύνταξης δεν αναιρείται από τον εξαιρετικό χαρακτήρα, που και πάλι επιβεβαιώνουν τον κανόνα, που έχει ο υπολογισμός της σύνταξης για τους στρατιωτικούς βάσει του βαθμού που φέρουν. Συνεπώς τυγχάνουν εφαρμογής οι τρεις προϋποθέσεις που έχουν νομολογιακά τεθεί για το χαρακτηρισμό των συντάξεων ως αμοιβή.

Ανυπαρξία ειδικών πλεονεκτημάτων γυναικών στην αγορά εργασίας
4.3 Επιπλέον σε ό,τι έχει να κάνει με το δικαιολογημένο της διαφορετικής μεταχείρισης ανδρών και γυναικών και τα επιχειρήματα της Ελλάδας για πρόνοια του ελληνικού κώδικα υπέρ της προστασίας των γυναικών στην εργασία, λόγω υποδεέστερης θέσης στην αγορά εργασίας εξαιτίας αυξημένων οικογενειακών βαρών, ανατροφής παιδιών, οικιακών υποχρεώσεων, φροντίδα ηλικιωμένων δεν γίνονται δεκτά. Έτσι η επαρκής ευρύτητα που επικαλείται η Ελλάδα για τα αντισταθμιστικά μέτρα που έλαβε υπέρ των γυναικών δεν αναγνωρίζεται από το ΔΕΚ (σκέψη 67-69). Έτσι δε διαπιστώθηκε ενίσχυση της ικανότητας των γυναικών να ανταγωνίζονται τους άνδρες στην εργασία και στη σταδιοδρομία, ούσες ίσες με αυτούς. Αντίθετα διαπιστώνει το ΔΕΚ ότι οι διατάξεις του κώδικα αντί να ενισχύουν τις γυναίκες στην εργασία, αφορούν ιδίως τις μητέρες και τις ευνοούν ως προς την συνταξιοδότηση. Άρα δεν ενισχύονται για να ανταγωνιστούν ίσοις όροις τους άνδρες στην εργασία, αλλά αποθαρρύνονται από αυτό, οδηγώντας τις γυναίκες σε πρόωρη έξοδο από την εργασία. Τέλος διαπιστώνεται ότι τα ίδια βάρη που φέρουν οι γυναίκες εκτός εργασίας, φέρουν πλέον και οι άνδρες, λ.χ. στην ανατροφή των παιδιών.

Συμμόρφωση Ελλάδας

5. Τέλος επί των διαχρονικό περιορισμό των αποτελεσμάτων της απόφασης (δλδ το χρόνο συμμόρφωσης του κράτους-μέλους) απορρίπτεται το επιχείρημα της Ελλάδας για έντονες δημοσιονομικές συνέπειες, διότι αν αυτό γίνονταν δεκτό θα μειώνονταν η δικαστική προστασία των δικαιωμάτων των ιδιωτών εκ του κοινοτικού δικαίου , ή για αντικειμενική και σοβαρή αβεβαιότητα της Ελλάδας για τη νομική ερμηνεία του 141 ΣΕΚ στο ζήτημα των συντάξεων.