ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ

Εισαγωγή
1. Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη ή Συνθήκη της Λισαβόνας για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΛΕΕ)[1] επιφέρει σημαντικές αλλαγές και στο τρόπο λειτουργίας του θεσμικού οργάνου του Κοινοβουλίου. Οι αλλαγές αυτές είναι προς τη θετική κατεύθυνση της ενίσχυσης των αρμοδιοτήτων και του ρόλου του Ευρωκοινοβουλίου. Στο παρόν άρθρο επιχειρείται μια σύνοψη των αλλαγών θα επιφέρει η έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας. Οι αλλαγές αυτές υπήρχαν και στο απορριφθέν Σύνταγμα [2]. Ως προς τη θεσμική δομή της Ένωσης, η Συνθήκη επαναλαμβάνει το τρίπτυχο: Κοινοβούλιο, Συμβούλιο, Επιτροπή, εμπλουτίζοντάς το ή ενισχύοντας το ρόλο του πρώτο. Ταυτόχρονα, ενόψει και της ενίσχυσης του ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων, υπάρχει σχετική αναφορά στις διατάξεις της Συνθήκης για τις Βουλές των κρατών μελών.

Ιστορικά
2. Οι ιδρυτικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αναφέρονταν σε «Συνέλευση» και στους «αντιπροσώπους των λαών που έχουν συνενωθεί στην Κοινότητα» [3]. Συνήλθε στις 19 Μαρτίου 1958 και αποτελούνταν από 142 μέλη. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη του 1987 αναφέρθηκε επίσημα σε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αν και το ίδιο το όργανο από το 1962 αυτοαποκαλούνταν έτσι. Με την ΕΕΠ υιοθετήθηκε επίσης η διαδικασία της συνεργασίας. Ήταν μία εξελιγμένη μορφή της διαδικασίας διαβούλευσης που ίσχυε μέχρι τότε. Το 1993 η συνθήκη του Mάαστριχτ, θέσπισε τη διαδικασία της συναπόφασης, καθιστώντας το έτσι το Κοινοβούλιο συννομοθέτη [4].

2.1 Η άμεση και καθολική ψηφοφορία εντούτοις για την εκλογή των μελών έγινε πράξη μετά από αρκετά νομικά και πολιτικά εμπόδια [5]. Οι πρώτες εκλογές έγιναν στις 07-10.06.1979 ενώ το Συμβούλιο είχε καθιερώσει από το 1976 την άμεση και καθολική εκλογή [6]. Δυστυχώς όμως τα κράτη μέλη είναι ελεύθερα να εφαρμόζουν τις εθνικές εκλογικές νομοθεσίες στις ευρωεκλογές, παρότι το Ευρωκοινοβούλιο έχει καταθέσει σχέδια κοινού εκλογικού συστήματος [7]• έτσι δεν υπάρχει ομοιότητα στον τρόπο εκλογής των μελών του Κοινοβουλίου. Στην Ελλάδα με το ν. 1180/81 [8] υπήρξε μεγάλη αλλαγή στα τότε εκλογικά πράγματα καθώς εισάχθηκε η ενιαία εκλογική περιφέρεια ως το σύνολο της Επικράτειας, η «λίστα» στα κομματικά ψηφοδέλτια και η κατάργηση του σταυρού προτίμησης [9].


Σύνθεση
3. Με τη συνθήκη της Λισαβόνας το Κοινοβούλιο θα υποστεί τροποποιήσεις ως προς τη σύνθεσή του. Δεν προβλέπεται καμία αλλαγή όσον αφορά τον τρόπο διεξαγωγής των ευρωπαϊκών εκλογών. Πρέπει να διεξάγονται βάσει άμεσης καθολικής ψηφοφορίας, με ελεύθερη και μυστική ψήφο, και να επιτρέπουν στους Ευρωπαίους πολίτες να εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους για θητεία πέντε ετών [10]. Κατ’ αρχάς η σύνθεση των μελών του Ευρωκοινοβουλίου συνίσταται από τους «αντιπροσώπους των πολιτών της Ένωσης» και όχι από αντιπροσώπους των λαών των κρατών που έχουν συνενωθεί στην Κοινότητα [11]. Έπειτα ο αριθμός των ευρωβουλευτών δεν μπορεί να υπερβαίνει τους 751 (750 συν ο πρόεδρος), ενώ η κατανομή των εδρών μεταξύ των χωρών μελών θα γίνει με βάση την αρχή της φθίνουσας αναλογικότητας [12]. Η παραπάνω αρχή επάγεται τα εξής, ότι οι ευρωβουλευτές των πολυπληθέστερων χωρών θα εκπροσωπούν μεγαλύτερο αριθμό πολιτών από τους ευρωβουλευτές των χωρών με μικρότερο πληθυσμό. Τέλος η Συνθήκη προβλέπει ακόμη ότι κάθε χώρα μέλος δεν θα μπορεί να έχει λιγότερους από 6 και περισσότερους από 96 ευρωβουλευτές [13].

Αρμοδιότητες
4. Ως προς τις αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου είναι ενισχύεται η διαδικασία της συναπόφασης (της υιοθέτησης νομοθετημάτων μόνο μετά από πλήρη συμφωνία τόσο του Κοινοβουλίου όσο και του Συμβουλίου Υπουργών). Όμως πλέον μετονομάζεται σε συνήθη νομοθετική διαδικασία (αρθρ. 294 ΣΛΕΕ) [14]. Σχεδόν το σύνολο της κοινοτικής νομοθετικής λειτουργίας (γύρω στο 95%), με πολύ λίγες εξαιρέσεις λ.χ. φορολογία, θα υποβάλλεται στη διπλή έγκριση, με ίσους όρους, του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου [15]. Κατά τον τρόπο αυτό ενισχύεται σημαντικά η δημοκρατική νομιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης [16]. Συνεπώς καθίσταται σαν σώμα «συννομοθέτης της Ένωσης» [17] και άρα αποκτά το Κοινοβούλιο ισότιμη θέση με το Συμβούλιο, το οποίο εκπροσωπεί τα κράτη μέλη για το μεγαλύτερο μέρος της νομοθεσίας της ΕΕ. Τέλος το Κοινοβούλιο εκλέγει, συμβολικά, τον πρόεδρο της Επιτροπής και δίνει την έγκρισή του για τη συγκρότηση σε συλλογικό όργανο της Επιτροπής [18], του ύπατου αρμοστή για την εξωτερική πολιτική συμπεριλαμβανομένου [19].

4.1 Αντιμετωπίζεται έτσι το «δημοκρατικό έλλειμμα», για το οποίο κατηγορείται η ΕΕ. Έτσι δυο αλλαγές κλειδιά που προτείνονται στη Συνθήκη της Λισαβόνας αποσκοπούν στην επέκταση της δημοκρατικής λογοδοσίας για τη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ. Αρχικά προτείνεται όπως ο ρόλος του Κοινοβουλίου ενισχυθεί με την επέκταση της «συναπόφασης» σε ένα τεράστιο φάσμα θεμάτων [20].

4.2 Ειδικότερα έτσι ενισχύονται οι αρμοδιότητες του Ευρωκοινοβουλίου στους τομείς του αστικού δικαίου, των πολιτικών του ασύλου, της μετανάστευσης και των θεωρήσεων, καθώς και της δικαστικής και αστυνομικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις. Ακόμα τα ίδια ισχύουν για την κοινής γεωργική πολιτική, την κοινή αλιευτική πολιτική, την έγκριση λεπτομερών κανόνων για τη διαδικασία πολυμερούς εποπτείας ενώ διατάξεις του καταστατικού του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και της ΕΚΤ μπορούν να τροποποιηθούν κατόπιν διαβούλευσης με το Κοινοβούλιο. Επιπλέον η υλοποίηση ενός ευρωπαϊκού χώρου έρευνας, η υλοποίηση των διαρθρωτικών ταμείων, η Συνθήκη της Λισαβόνας τοποθετεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε ισότιμη βάση με το Συμβούλιο αφορούν το Κοινοβούλιο. Ζητήματα ακόμα διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού θα υπάγοντα σε μια ειδική νομοθετική διαδικασία και θα απαιτεί την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επίσης η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, ιδίως γυναικών και παιδιών, και της γενετήσιας εκμετάλλευσης, ο πολιτισμός, συμπεριλαμβανομένου του αθλητισμού θα υπάγονται στη συνήθη νομοθετική διαδικασία.

4.3 Ταυτόχρονα επεκτείνονται οι εξουσίες του κοινοβουλίου σε δημοσιονομικά θέματα, καθώς καταργείται η διάκριση μεταξύ υποχρεωτικών και μη υποχρεωτικών δαπανών. Mε αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται πλήρης ισότητα μεταξύ κοινοβουλίου και συμβουλίου όσον αφορά την έγκριση του συνόλου του ετήσιου προϋπολογισμού, ενώ στο κοινοβούλιο αναγνωρίζεται επίσης το δικαίωμα να εγκρίνει το νομικά δεσμευτικό πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο. Επίσης ο πρόεδρος της Eπιτροπής θα εκλέγεται από το Eυρωπαϊκό Kοινοβούλιο, ύστερα από πρόταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, λαμβανομένου υπόψη του αποτελέσματος των ευρωεκλογών. Ακόμα αποκτά το Ευρωκοινοβούλιο δικαίωμα πρωτοβουλίας αναθεώρησης των συνθηκών και θα λαμβάνει μέρος στη διαδικασία μέσω της συμμετοχής του στη συνέλευση που προετοιμάζει την αναθεώρηση [21].

4.4 Τέλος ως προς τις διεθνείς σχέσεις της ΕΕ, η έγκριση του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου γίνεται επίσης γενικός κανόνας. Το Κοινοβούλιο συγκαταθέτει για την έγκριση διεθνών συμφωνιών που έχει υπογράψει η Ένωση. Ακόμη και στον τομέα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας (ΚΕΠΠΠΑ, αρμοδιότητος του Συμβουλίου), το Κοινοβούλιο έχει γενικό δικαίωμα ενημέρωσης και διαβούλευσης [22].

Εθνικά Κοινοβούλια
5. Σημαντική είναι η Συνθήκη της Λισαβόνας και για τα Εθνικά Κοινοβούλια. Η Δημοκρατία αποτελεί θεμέλιο της Ένωσης αυτή καθεαυτή και οι συνιστώσες της, δηλαδή η δημοκρατική ισότητα των πολιτών, ή αντιπροσωπευτική δημοκρατία και η συμμετοχική δημοκρατία [23]. Αυξημένο ρόλο παίζουν στην προσπάθεια για «περισσότερη δημοκρατία» τα εθνικά κοινοβούλια, όπως ειδικότερα ορίζει το νέο αρθρ. 12 ΣΕΕ.

5.1 Ειδικότερα εισάγεται το σύστημα της «έγκαιρης προειδοποίησης επικουρικότητας» [24] που απαιτεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποστέλλει όλες τις νέες προτάσεις νομοθετημάτων στα εθνικά κοινοβούλια πριν αρχίσει η μελέτη τους από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο Υπουργών. Αν τα εθνικά κοινοβούλια ψηφίσουν ότι θεωρούν το προτεινόμενο νομοθέτημα ως παραβίαση της εθνικής επικουρικότητας [25], τότε θα πρέπει να αναπεμφθεί στην Επιτροπή για τροποποίηση ή απόσυρση. Ακόμα οι εθνικές βουλές θα ενημερώνονται και θα τους κοινοποιούνται όλα τα σχέδια των νομοθετικών πράξεων της Ένωσης. Τέλος θα αξιολογούν τις πολιτικές στον τομέα του χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, την Europol και την Eurojust.

5.2 Κατά τον παραπάνω τρόπο επεκτείνεται η δημοκρατική λογοδοσία για τη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ και ως προς τα κράτη μέλη, μειώνοντας έτσι το «δημοκρατικό έλλειμμα» στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για πρώτη φορά έτσι η θέσπιση της νομοθεσίας της ΕΕ υπόκειται στην προγενέστερη διερεύνηση από τις Εθνικές Βουλές, οι οποίες θα έχουν την ευκαιρία να προκαλέσουν την προτεινόμενη νομοθεσία εάν δεν προσαρμόζεται στην αρχή της επικουρικότητας [26]. Σημαντική είναι ακόμα η πρόνοια για ενημέρωση των εθνικών βουλών για τις αιτήσεις προσχώρησης στην Ένωση και για τη διακοινοβουλευτική συνεργασία με το Ευρωκοινοβούλιο.

Συμπεράσματα
6. Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη δίνει νέα ώθηση στην Ευρώπη. Η Ένωση πλέον ενισχύεται και προσαρμόζεται στην πραγματικότητα των 27 κρατών μελών. Το Ευρωκοινοβούλιο δε θα μπορούσε παρά να ενισχύσει τη θεσμική και νομική θέση του. Έτσι υπάρχουν οι, και στο Σύνταγμα υφιστάμενες, διατάξεις σχετικές με την επέκταση των εξουσιών του Κοινοβουλίου στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της Ένωσης και την εφαρμογή ενός νέου συστήματος κατανομής των εδρών μεταξύ κρατών μελών. Το σημαντικότερο άλλωστε όλων είναι ότι Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί πλέον πραγματικό συννομοθέτη, ενώ η επιρροή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επεκτείνεται στο σύνολο του προϋπολογισμού. Όλα ασφαλώς τα παραπάνω μόλις τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας [27], δηλαδή αφού εγκριθεί από το νομοθετικό σώμα κάθε κράτους μέλους και κατατεθεί στην κυβέρνηση της Ιταλίας.

-------------------------------

[1]Γενικό για τη Μεταρρυθμιστική συνθήκη, βλ. του ίδιου, «Πώς φτάσαμε και τι είναι η Συνθήκη της Λισσαβόνας, Συνθήκη Λισσαβόνας ή Μεταρρυθμιστική Συνθήκη», ιστότοπος:
http://emmanouilidismanos.blogspot.com/2008/06/blog-post_22.html
[2]αρθρ. I-20, I-34, III-330 έως III-340, III-396, III-403 έως III-409 Ευρ. Συντ.
[3]Αρθρ. 20 ΣΕΚΑΧ, αρθρ. 189 ΣΕΚ
[4]Αρθρ. 190 ΙV β ΣΕΚ
[5]Π. Στάγκος-Ευγ.Σαχπεκίδου, «Δίκαιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης», Τεύχος Ι, εκδ. Σάκκουλας, Θεσ/νική, 2003, σελ. 158
[6]ΕΕ L. 278, 08.10.1976
[7]Πρώτο το Ψήφισμα 28.01.1982, PE, 1-988/81/Α
[8]ΦΕΚ Α’/188
[9]Ο Μάνεσης έκανε λόγο για ευοίωνες προοπτικές για τον εκσυχρονισμό των θεσμών. Βλ. εφημ. Το Βήμα, 02.02.1982
[10]Στο άρθρο III-330 του Ευρ. Συντάγματος διατηρούνταν όπως και στη ΣΛΕΕ, η νομική βάση που καθορίζει ότι οι ευρωπαϊκές εκλογές πρέπει να οργανώνονται σύμφωνα με μια ενιαία διαδικασία σε όλα τα κράτη μέλη, πράγμα που δεν ισχύει ακόμη. Το άρθρο του Συντ. αναφέρονταν στη θέσπιση ευρωπαϊκού νόμου ή νόμου πλαισίου που θα καθορίζει τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την τήρηση της συγκεκριμένης απαίτησης.
[11]Νέο αρθρ. 14 παρ. 2 Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και σημερινό αρθρ. 189 Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΣΕΚ), αντίστοιχα
[12]Νέο άρθρ. 14 παρ. 2 ΣΕΕ
[13]Ενδιαφέρον στοιχείο είναι η αποζημίωση των μελών του Κοινοβουλίου, η οποία πλέον καθιερώνεται (ως ενιαία αποζημίωση), ίση με το 38,5% των αποδοχών των μελών του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ). Το ποσό αυτό υπολογίζεται σε περίπου 7.800 Ευρώ μεικτά το μήνα (6.000 καθαρά).
[14]Π. Στάγκος-Ευγ.Σαχπεκίδου, «Δίκαιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης», Τεύχος ΙΙ, εκδ. Σάκκουλας, Θεσ/νική, 2009, σελ. 63,
[15]Κώστας Δ. Μπλιάτκας επιμ. «Αφιέρωμα 1958-2008: 50 χρόνια Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο» β' μέρος, εφημ. Μακεδονία, 15.06.2008, ειδικοτ. Μποτόπουλος, «Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Μέσα και πέρα από τις συνθήκες».
[16]Ψήφισμα Ευρ.Κοινοβ. σχετικά με τον νέο ρόλο και τις αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου ως προς την εφαρμογή της Συνθήκης της Λισαβόνας. ημ, 07.05.2009, εισηγ. Jean-Luc DEHAENE Jo LEINEN A6-0145/2009
[17]Στάγκος-Σαχπεκίδου, σελ. 64
[18]Νέα άρθρ. 17 παρ. 7 και 17 παρ. 7 εδ. γ’ ΣΕΕ
[19]Andrew Duff, «True Guide to the treaty of Lisboan», εκδ. Alliance of Liberals and Democrats for Europe.
[20]Όταν το Κοινοβούλιο ξεκίνησε, είχε απλώς το δικαίωμα να το συμβουλεύεται το Συμβούλιο Υπουργών. Σιγά, σιγά του έχουν δοθεί δικαιώματα συναπόφασης με το Συμβούλιο Υπουργών για όλο και περισσότερους τομείς πολιτικής.
[21]Μποτόπουλος, ο.π.
[22]ο.π. υποσημ. 4
[23]Νέα αρθρ. 9, 10 παρ1, 2 εδ. α’, 3, 11 ΣΕΕ.
[24]Ενημερωτικό Φυλλάδιο για τη ΣΛΕΕ, ιστότοπος: www.careforeurope.eu
[25]δηλ. θεωρήσουν ότι το συγκεκριμένο νομοθέτημα θα ήταν καλύτερα να τύχει χειρισμού από τα Κράτη Μέλη παρά από την ΕΕ. Γενικότερα η Ένωση και η Κοινότητα, στους τομείς που δεν υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητά τους, δρουν μόνο όταν η δράση τους είναι πιο αποτελεσματική από αντίστοιχα μέτρα εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής εμβέλειας.
[26]The Law Society, «A guide to the Treaty of Lisbon, European Union insight», Ιανουαρ. 2009, ιστότοπος: http://www.lawsociety.org.uk/accessibility.law
[27]Στις 6 Μαΐου 2009 η Γερουσία της Τσεχίας ενέκρινε τη Συνθήκη, ενώ εκκρεμεί το φθινόπωρο του 2009 η διεξαγωγή δεύτερου δημοψηφίσματος στην Ιρλανδία ώστε να επικυρωθεί η συνθήκη (στις 12 Ιουνίου 2008 απορρίφθηκε με 53%).