Εισαγωγή
1. Η Ζιμπάμπουε είναι μια περίκλειστη χώρα της νοτιοανατολικής Αφρικής. Έχει έκταση 390.757 τ.μ. περίπου και πληθυσμό 13.010.000 κατοίκων. Επίσημη γλώσσα είναι τα αγγλικά. Το 76% είναι χριστιανοί, ενώ η λατρεία του χριστιανισμού συνδυάζεται και με τοπικά ανιμιστικά χαρακτηριστικά. Το 99% είναι μαύροι ενώ οι λευκοί από 296.000 το 1976 ανέρχονταν σε 120.000 το 1999, ενώ το 2002 υπολογίζονταν σε λιγότερο από 50.000[1] [2]. Η χώρα αποτελούσε βρετανική αποικία από το 1888 έως το 1965, υπό το όνομα Νότια Ροδεσία[3].
Η πορεία προς την Ανεξαρτησία και η άνοδος του Ρ. Μουγκάμπε
2. Στις 11 Νοεμβρίου 1965 ο πρωθυπουργός Ίαν Σμιθ, ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία από το ΗΒ (Ηνωμένο Βασίλειο) και διαγράφοντας τον όρο «Νότια», το ανεξάρτητο κράτος ονομάστηκε Ροδεσία[4]. Ο λευκός Σμιθ ήρθε σε σύγκρουση με το ΗΒ λόγω της μονομερούς ανακήρυξης της ανεξαρτησίας αλλά και με μαύρους αντάρτες. Το 1970 με την ανακήρυξη της χώρας ως δημοκρατίας, η διακυβέρνηση Σμιθ ήρθε σε διαπραγματεύσεις με τους ηγέτες του Πατριωτικού μετώπου, τον Ρόμπερτ Μουγκάμπε του ZANU και τον Τζόσουα Νκόμο του ZAPU[5]. To 1978 o Σμιθ υπογράφει συμφωνία με τους μαύρους Μουγκάμπε, Νκόμο και τον Επίσκοπο Άμπελ Μουζορέουα και προκηρύσσονται εκλογές, τις οποίες κερδίζει το «Ενωμένο Αφρικανικό Εθνικό Συμβούλιο». Ο Μουζορέουα διορίζεται πρωθυπουργός αλλά ο έλεγχος των κυβερνητικών πόστων παραμένει σε λευκά χέρια. Ταυτόχρονα αλλάζει το όνομα της χώρας σε Ζιμπάμπουε Ροδεσία[6].
2.2 Στη 1 Δεκεμβρίου 1979 με τη συμφωνία του Οίκου του Λάνκαστερ, ο εμφύλιος πόλεμος τελειώνει και αναγνωρίζεται de jure η ανεξαρτησία της Ζιμπάμπουε[7]. Σχηματίζεται κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Νκόμο και διεξάγονται οι πρώτες ελεύθερες εκλογές το Φεβρουάριο του 1980, όπου ο Μουγκάμπε πετυχαίνει μεγάλη νίκη. Από το 1982 έως το 1987 ο Νκόμο ήρθε σε βίαιη σύγκρουση με τον Μουγκάμπε. Στα αίτια της σύγκρουσης, πέραν της κατάκτησης της εξουσίας, συγκαταλέγεται και η φυλετική διάκριση. Ο Μουγκάμπε προέρχεται από τη φυλή των Σόνα (76% επί του συνολικού πληθυσμού) ενώ ο Νκόμο από τους Ντεμέλε (18%). Ο εμφύλιος πόλεμος έληξε με τη συνένωση των ZATU και ΖANU στο ZANU-PF και βρήκε νικητή τον Μουγκάμπε. Το 1987 μέσω συνταγματικής αναθεώρησης ο Μουγκάμπε ανακηρύσσεται Πρόεδρος της Ζιμπάμπουε.
Η παρακμή της διακυβέρνησης Μουγκάμπε
3. Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση της Ζιμπάμπουε, παρουσίαζε αρκετά κοινά στοιχεία με τη γειτονική Ν. Αφρική[8]. Οι δομές του αποικιοκρατικού καθεστώτος είχαν διατηρηθεί και έτσι οι λευκοί αποτελούσαν την άρχουσα οικονομική ελίτ. Ο Μουγκάμπε προσπάθησε να το αλλάξει αυτό. Προχώρησε σε ενίσχυση των μικροιδιοκτητών γης και επένδυσε στο ανθρώπινο δυναμικό[9]. Παράλληλα τόνιζε ότι οι λευκοί παράγουν το 70% του ΑΕΠ αν και αποτελούν μόνο το 1% του πληθυσμού. Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής η διακυβέρνησή του προχώρησε το 2000 σε ένα πρόγραμμα υποχρεωτικής αναδιανομής της γεωργικής γης στους Μαύρους με ταυτόχρονη εκδίωξη των λευκών[10].
3.1 Τα αποτελέσματα της κίνησης αυτής ήταν από πενιχρά έως τραγικά. Οι διεθνείς δωρητές (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα) διέκοψαν την αναπτυξιακή βοήθεια. Η οικονομία και ειδικότερα η αγροτική παραγωγή κατέρρευσε. Ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε σε δυσθεώρητα ύψη, αγγίζοντας 100.580,2 % τον Ιανουάριο του 2008 από 32% το 1998[11], ενώ και η τιμαριθμική άνοδος είναι της τάξης του 165.000%. Η ισοτιμία δολαρίου Ζιμπάμπουε με Ευρώ ανέρχεται σε 5 δισεκ. $ ΖW ανά €. Η ανεργία ανέρχεται στο 85%. Επιπλέον υπάρχει έλλειψη βασικών αγαθών στη χώρα ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα ανέρχεται σε 188 $ US, κατατάσσοντας τη χώρα στις πλέον φτωχές (188η σε σύνολο 192). Παράλληλα το μέσο προσδόκιμο ζωής έχει πέσει από τα 63 το 1990 μόλις στα 35,5 (το χαμηλότερο μεταξύ των 192 κρατών του ΟΗΕ)[12]. Τέλος
3.2 Το 1999 δημιουργείται το αντιπολιτευόμενο κόμμα Κίνηση για Δημοκρατική Αλλαγή (Movement for Democratic Change-MDC), το οποίο συμμετέχει στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2000 με ηγέτη το Μόργκαν Τσβανγκιράι. Τις κερδίζει το ZANU-PF αλλά δε συγκεντρώνει αρκετή κοινοβουλευτική δύναμη ώστε να αναθεωρηθεί το Σύνταγμα. Το 2002 ο Μουγκάμπε επανεκλέγεται στην Προεδρία της χώρας, σε εκλογές που χαρακτηρίστηκαν διαβλητές από τους διεθνείς παρατηρητές[13]. Η Βρετανική Κοινοπολιτεία απέκλεισε τη Ζιμπάμπουε από τα όργανά της, ενώ είχαν προηγηθεί νωρίτερα την ίδια χρονιά οι οικονομικές κυρώσεις από την ΕΕ. Το 2002 αρχίζουν τα επισιτιστικά προβλήματα στη χώρα[14]. Τον Ιούνιο του 2003 ο Τσβανγκιράι συλλαμβάνεται κατηγορούμενος για συμμετοχή σε προδοσία και απόπειρα δολοφονίας του Μουγκάμπε, αθωώνεται μεν για τη δεύτερη πράξη τον Οκτώβριο του 2004, παραμένει δε η κατηγορία για την προδοσία. Το 2005 οι ΗΠΑ κατηγορούν το καθεστώς Μπουγκάμπε, μαζί και άλλα πέντε, ως «προπύργιο της τυραννίας».[15] Από το Μάιο έως τον Ιούλιο του 2005 η διακυβέρνηση Μουγκάμπε διεξήγαγε μια επιχείρηση αστικής αποκατάστασης, με την ονομασία «Επιχείρηση Μουραμπατσβίνα». Ως ωραιοποιητικός λόγος δικαιολόγησής της προβλήθηκε η προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών ζωής των κατοίκων. Τα αποτελέσματα ήταν δυστυχώς αντίθετα, καθώς οι άστεγοι ξεπέρασαν τους 700.000[16]. To Νοέμβριο του 2005 σε εκλογές για τη, νεοσύστατη, Γερουσία το κυβερνόν κόμμα κερδίζει με υπερβολική πλειοψηφία, ενώ το MDC μποϋκόταρε τη διαδικασία.
Οι εκλογές του 2008
3.3 Στις αρχές του 2006 μεγάλες διαδηλώσεις έλαβαν χώρα στην πρωτεύουσα με τους πολίτες να διαμαρτύρονται για την οικονομική κρίση. Παράλληλα το καθεστώς σχεδίαζε διετή παράταση της προεδρικής θητείας του Μουγκάμπε, έτσι ώστε οι εκλογές αντί του 2008 να γίνονταν το 2010. Το Φεβρουάριο του 2007 οι διαδηλώσεις απαγορεύονται ενώ τραυματίζεται, κατά τη σύλληψή του από την αστυνομία, ο ηγέτης της Αντιπολίτευσης Τσβανγκιράι. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς τα δύο μεγάλα κόμματα προχωρούν σε συνομιλίες για την έξοδο από την κρίση, σε ουδέτερο έδαφος, στη Ν.Αφρική. αφού είχε προηγηθεί ανεπιτυχές στρατιωτικό πραξικόπημα κατά του Μουγκάμπε.
3.4 Στις 29 Μαρτίου 2008 διεξάγεται ο πρώτος γύρος των προεδρικών εκλογών (ταυτόχρονα με τις βουλευτικές). Υποψήφιοι είναι ο Μουγκάμπε, ο Τσβανγκιράι και ο ανεξάρτητος Σίμπα Μακόνι. Στον πρώτο γύρο κερδίζει ο Τσβανγκιράι και το κόμμα του ΜDC κατακτά την πλειοψηφία στη Βουλή (47,9%), όχι όμως την απόλυτη και έτσι η χώρα οδηγείται σε δεύτερο γύρο εκλογών. Η ανακοίνωση των συγκεντρωτικών αποτελεσμάτων έγινε στις 2 Μαϊου 2008[17], ένα μήνα μετά τις εκλογές (!) ενισχύοντας έτσι τις κατηγορίες τις αντιπολίτευσης για βία και νοθεία. Ο Τσβανγκιράι κατηγορεί ανοιχτά τον Μουγκάμπε για αλλοίωση του εκλογικού αποτελέσματος, άσκηση βίας και παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων[18]. Η αφορμή δίδεται με την παρεμπόδιση από τις Αρχές μια συγκέντρωσης του MDC και έτσι στις 22 Ιουνίου 2008 ο Τσβανγκιράι ανακοινώνει ότι αποσύρεται από την εκλογική διαδικασία. Παρά τις αντιρρήσεις της διεθνούς κοινότητας, οι εκλογές διεξάγονται κανονικά στις 27 Ιουνίου 2008 και εκλέγεται Πρόεδρος ο Μουγκάμπε με ψήφους 85,51%.
Στάση Διεθνούς Κοινότητας
4. H Ζιμπάμπουε ουσιαστικά αντιμετώπισε, προβλήματα που λίγο ως πολύ υπήρξαν και σε άλλα αφρικανικά κράτη. Η περίοδος της αποαποικιοποίησης έληξε με τη δημιουργία ασταθών κρατών, με σύνορα χαραγμένα από τις δυτικές χώρες δίχως να έχουν ληφθεί υπόψη οι εθνοτικές ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Επίσης οι οικονομίες των νέων ανεξάρτητων κρατών ήταν ρημαγμένες από την εκμετάλλευση των αποικιακών δυνάμεων. Τέλος η έλλειψη δημοκρατικής κουλτούρας στα κράτη του Τρίτου κόσμου ενέτεινε το φαινόμενο της αστάθειας των νέων κρατών[19]. Από τα παραπάνω δεινά δεν ξέφυγε η Ζιμπάμπουε, η οποία είχε να αντιμετωπίσει τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας ένα καθεστώς παρόμοιου του νοτιοαφρικανικού απαρχάιντ. Η αλλαγή του με ένα ακόμα ειδεχθέστερο απολυταρχικό καθεστώς, αυτό του Μουγκάμπε, ταλανίζει ακόμα τη χώρα.
4.1 Η Διεθνής Κοινότητα έδειξε από νωρίς τη διφορούμενη στάση της. Η Μεγάλη Βρετανία το 1965, με το που ανακήρηξε μονομερώς ο Σμιθ την ανεξαρτησία, ζήτησε τη λήψη από τον ΟΗΕ οικονομικών κυρώσεων κατά της, τότε Ροδεσίας. Ο Εμφύλιος που ακολούθησε είχε σαν ένα αποτέλεσμα την ψήφιση από τη Γερουσία των ΗΠΑ οικονομικών κυρώσεων κατά της χώρας[20]. Ακολούθως στις 1-7 Αυγούστου 1979, στην κυβερνητική συνάντηση των επικεφαλών της βρετανικής Κοινοπολιτείας (CHOGM) στην πόλη πρωτεύουσα της γειτονικής Ζάμπιας, Λουσάκα προσκλήθηκε η κυβέρνηση της Ζιμπάμπουε (πρωθυπουργός Μουζορέουα), σε συνταγματική συνδιάσκεψη στον Οίκο του Λάνκαστερ. Εκεί υπό την προεδρία του Βρετανός ΥπΕξ Λόρδου Κάριγκτον[21], έγιναν οι διαπραγματεύσεις ώστε να νομιμοποιηθεί η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας και να καταρτιστεί Σύνταγμα. Οι διαπραγματεύσεις διήρκεσαν από τις 10 Σεμπτεμβρίου έως τις 15 Δεκεμβρίου και στις 17 του τελευταίου υπογράφηκε η Συμφωνία του Οίκου του Λάνκαστερ. Τα παραπάνω αποδεικνύουν την έλλειψη αυτονομίας κινήσεων των πρώην αποικιών και τη μεγάλη επιρροή που ασκούσε η πρώην μητρόπολη.
Οικονομικά προβλήματα
4.2. Από το 2000 και έως σήμερα η Ζιμπάμπουε υφίσταται τα σοβαρότερα προβλήματα. Σημαντικό ρόλο έπαιξε στα τέλη του ’90 η απόφαση της διακυβέρνησης Μπλερ να διακόψει την επιδότηση της σταδιακής εξαγοράς των μεγάλων αγροκτημάτων των λευκών της Ζιμπάμπουε οδήγησε τον Μουγκάμπε στην επιχείρηση των μεγάλων απαλλοτριώσεων και αναδιανομής της αγροτικής γης[22]Το ΔΝΤ παύει τη χορήγηση αναπτυξιακής βοήθειας στη χώρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2000 οι άμεσες ξένες επενδύσεις ανέρχονταν σε
4.3 Η διεθνής κοινότητα ενεργοποείται πλήρως το Δεκέμβριο του 2007 κατά τη Σύνοδο ΕΕ-Αφρικής. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπράουν αρνήθηκε να παρεβρεθεί στη Σύνοδο καθώς δεν ανέχτηκε την παρουσία του Μουγκάμπε[29]. Ο Μπράουν ανταπέδωσε τα πυρά του τελευταίου, κατά τη διάρκεια εκδήλωσης του ΟΗΕ και του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας στη Ρώμη, τον Οκτώβριο του 2005[30]. Παρόλα αυτά ο Μουγκάμπε διατηρεί κάποια ερείσματα μεταξύ των ηγετών της Αφρικής, καθώς τόσο η χώρα του ήταν, και προσπαθεί να ξαναγίνει, εξαγωγές πρώτων υλών σε όλη την αφρικανική ήπειρο αλλά όσο γιατί υπάρχουν αντίστοιχα καθεστώτα στην Αφρική που φοβούνται ένα ντόμινο δημοκρατικών εξελίξεων[31]. Η Ν.Αφρική επίσης που παίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή εμφανίζεται διστακτική φοβούμενη ένα μεγάλο κύμα προσφύγων από τη Ζιμπάμπουε σε περίπτωση επιδείνωσης της κατάστασης διαβίωσης των πολιτών[32]. Επιπλέον οι αυξημένες εμπορικές σχέσεις του καθεστώτος με την Κίνα, καθιστούν τη λήψη αποφάσεων μέσω του Σ.Α. του ΟΗΕ δυσχερή. Επιπλέον αρκετοί ηγέτες της Αφρικανικής Ένωσης θεώρησαν ότι νέες οικονομικές κυρώσεις δε θα πλήξουν το Μουγκάμπε αλλά τον εξαθλιωμένο πληθυσμό. Έτσι κατά τη διάρκεια της Συνόδου της Αφρικανικής Ένωσης[33], τα κράτη της ηπείρου δεν έλαβαν μέτρα κατά της Ζιμπάμπουε αλλά αρκέστεκαν σε παραινέσεις για επίλυση της κρίσης και πρόβαλαν ένα μοντέλο συμφιλίωσης με τον Μουγκάμπε πρόεδρο και τον Τσβανκιράι πρωθυπουργό. Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο καταδεικνύουν έτσι την αδυναμία των αφρικανικών κρατών να ρυθμίσουν τα προβλήματα της ηπείρου τους δίχως εμπλοκή ξένων κρατών. Τέλος κατά τη σύνοδο του G-8 στο Χοκάιντο της Ιαπωνίας (07.07.2008), οι ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων τόνισαν ότι δεν αποδέχονται το αποτέλεσμα των εκλογών, δεν αναγνωρίζουν το Μουγκάμπε σαν πρόεδρο της χώρας και ότι θα ληφθούν πρόσθετες οικονομικές και εμπορικές κυρώσεις.
Συμπεράσματα
5. Δυστυχώς το πρόβλημα παραμένει. Ο Γ.Γ. του ΟΗΕ, Μπαν Γκι-Μουν χαρακτήρισε το αποτέλεσμα των επαναληπτικών εκλογών στη Ζιμπάμπουε παράνομο και μη εκφράζον την πραγματική βούληση του λαού[34]. Οι Δυτικοί αναρωτιούνται πώς μπορούν να «απαλλαχτεί» ο κόσμος από τον Μουγκάμπε[35], και τονίζουν τη σημασία του ΟΗΕ αλλά και της Ν. Αφρικής και της Αφρικανικής Ένωσης. Ωστόσο η νύξη του θέματος της στρατιωτικής επέμβασης (από δυτικές δυνάμεις ή από τον ΟΗΕ) δημιουργεί άλλους συνειρμούς. Ίσως αποτελέσει η Ζιμπάμπουε μια δεύτερη Σομαλία; Τα δεδομένα δε δείχνουν κάτι τέτοιο, όμως η έννοια της ανθρωπιστικής επέμβασης μπορεί να αποτελέσει και πάλι την καραμέλα που θα πιπιλιστεί για να δικαιολογηθεί ενδεχόμενη πράξη βίας κατά της κυριαρχίας της Ζιμπάμπουε. Εκ νέου τίθεται το θέμα, κατά πόσο μπορεί ένα κράτος να παραβιάζει τις δημοκρατικές αρχές,, τους νόμους και τα ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών του και κατά πόσο και πώς η Διεθνής Κοινότητα μπορεί να το εμποδίσει.
[1] Quarterly Digest Of
[2] Το 1972 οι Έλληνες αριθμούσαν 13.000-15.000. Σήμερα ζουν στη χώρα 1.100 Έλληνες και 1.400 Κύπριοι. Υπάρχει Ελληνική Κοινότητα, με την Ελλην.Σχολή Χαράρε από το 1954 και Μητρόπολη Ζιμπάμπουε και Νοτιότερης Αφρικής (Πατρ. Αλεξάνδρειας) με επικεφαλής τον σεβασμ. Γεώργιο.
[3] Ο Βρετανός Σεσίλ Ρόουντς υπήρξε ο άνθρωπος που μέσω εμπορικών συμφωνιών με τους φυλάρχους ενέταξε τη χώρα στη βρετανική αυτοκρατορία. Βλ. Hensman, Howard. Cecil Rhodes: A Study of a Career, σελ. 106–107
[4] Βλ. Parsons, Neil. A New History of
[5]Zimbabwe African National Union (ZANU), Zimbabwe African People's Union (ZAPU).
[6] Ο όρος Ζιμπάμπουε, σημαίνει Πέτρινο Σπίτι και προέρχεται από λίθινα ερείπια αρχαίου οικισμού στην περιοχή Μασβίγκο. Βλ. και σε http://el.wikipedia.org/wiki, λήμμα Ζιμπάμπουε
[7] Βλ. σε Preston, Matthew. Ending Civil War:
[8] Χαρακτηριστικό ότι η ανακήρυξη της Δημοκρατίας από το Σμίθ, το 1970, αναγνωρίστηκε μόνο από το καθεστώς του Απαρχάιντ της Ν. Αφρικής. Βλ. σε NationsEncyclopedia.com, 2003, http://www.nationsencyclopedia.com/World-Leaders-2003/Zambia-POLITICAL-BACKGROUND.html
[9] Η χώρα κάλυπτε σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες της Αφρικής σε σιτάρι και καπνό Βλ. αρθρ. σε Ράπτη, Κωστή, Ρόμπερτ Μουγκάμπα (2), Σκάι, Εις βάθος-Πρόσωπα, www.Skai.gr
[10] Βλ. αρθρ. του BBC, "White farmers under siege in Zimbabwe", , 15.08.2002, http://news.bbc.co.uk
[11] Βλ. άρθρ. της The Sydney Morning Herald, Zimbabwe inflation over 100.000 per cent, 21.02.2008 ,www.smh.com.au
[12] Βλ. σε The World Health Organization. "Annex Table 1 — Basic indicators for all Member States", The World Health Report 2006 και Zimbabwe Life Expectancy Lowest In The World", Public Health News, 10 April, 2006
[13] Βλ. σε Zimbabwe: Election Fraud Report, Πανεπιστήμιο της Pennsylvania, 18 Απριλίου 2005.
[14] Βλ σε αρθρ. των S. Senefeld, K. Polsky, Chronically Ill Households, Food Security, and Coping Strategies in Rural Zimbabwe. AIDS, Poverty, and Hunger: Challenges and Responses , www.ifpri.org
[15] Ο όρος (outpost of tyranny) χρησιμοποιήθηκε από την Κ.Ράις στην επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων της Γερουσίας των ΗΠΑ, βλ. σε http://foreign.senate.gov/testimony/2005/RiceTestimony050118.pdf και http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4187361.stm
[16] Βλ. την έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, Zimbabwe: Housing policy built on foundation of failures and lies, (09.08.2006, ημ. δημοσ. 06.09.2006) http://en.wikipedia.org/wiki/Zimbabwe#Demographics
[17] Βλ. αρθρ. Ελευθεροτυπίας, Αγκιστρώνεται στην εξουσία ο Μουγκάμπε, φόβοι για βία, 14 Απριλίου 2008
[18] Βλ. αρθρ. Καθημερινής, Για προδοσία συνελήφθη ο γ.γ. της αντιπολίτευσης (σ.σ Τεντάι Μπίτι) στη Ζιμπάμπουε, 12 Ιουνίου 2008.
[19] Βλ. αρθρ. Gune, Richard, Decolonization: A Postcolonial Perspective. 02.02.1994, http://www.international.ucla.edu/
[20] Συνεδρίαση της 12ης Ιουνίου 1979
[21] Βλ. Chung, Fay. Re-living the Second Chimurenga: memories from the liberation struggle in Zimbabwe, Preben (INT) Kaarsholm. σελ. 242
[22] Βλ. σε Ράπτη, Κωστή, ο.π. υποσ. 7
[23] Βλ. σε ιστότοπο http://www.zimbabwesituation.com/nov17_2006.html#Z12
[24] Βλ. κοινή θέση του Συμβουλίου 2002/145/ΚΕΠΠΑ, της 18ης Φεβρουαρίου 2002 και ετήσεις ανανεώσεις: C-04/48 του Συμβουλίου Γεν.υποθ. της 23ης Φεβρουαρίου 2004 κ.α.
[25] Ρ5_ΤΑ (2003)0066, ψήφισμα Ευρ.Κοιν.της 13ης Φεβρουαρίου 2003 σχετικά με την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ζιμπάμπουε.
[26] Βλ. "CIA - The World Factbook --
[27] το 2005 η Ελλάδα χορήγησε 30.000 ευρώ στο Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης (WFP) για βοήθεια σε τρόφιμα προς τη Ζιμπάμπουε και, το 2006, πρόσθετα 50.000 ευρώ στην Chikomba Development Association για το πρόγραμμα καταπολέμησης του HIV/AIDS στο νοσοκομείο της μητρόπολης Chivhu, http://www.mfa.gr
[28] Βλ. ιστότοπο http://www.wfp.org/country_brief/indexcountry.asp?country=716
[29] http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7132874.stm
[30] http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=657267
[31] Βλ. αρθρ. Κανέλλου, Θεόδωρου, «Φρανκενστάιν» ο Μουγκάμπε, Ελευθεροτυπία, 09.07.2008 και σε Fred Guterl και Barrett Sheridan, Green Countries. A global report card on nations doing the most, and least, to clean up the environment, Newsweek, 07-14.07.2008
[32] Εκ των
[33] Στις 30.06.2008, Σαρμ-ελ-Σέιχ, Αίγυπτος. http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=915385
[34] http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=27208&Cr=Zimbabwe&Cr1=
[35] Βλ. αρθρ. The economist,
