ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ. ΕΝΝΟΙΑ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ, ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ, ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ, ΕΡΓΑ.

Εισαγωγή

1. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται η υποχώρηση του κράτους από τη χρηματοδότηση μεγάλων έργων. Η κατασκευή υποδομών πλέον πραγματοποιείται είτε με σύμβαση με τον ιδιωτικό τομέα είτε με σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ)[1]. Η σημασία των ΣΔΙΤ είναι πολύ σημαντική αν αναλογιστεί κανείς την αδυναμία των δυτικών οικονομιών να χρηματοδοτήσουν με δημόσιους πόρους μεγάλα έργα υποδομών. Με τις ΣΔΙΤ επιτυγχάνεται η χρηματοδότηση της κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης μιας υποδομής ή μιας υπηρεσίας παροχής από ιδιωτικά κεφάλαια και φορείς. Κατά τον τρόπο αυτό το κράτος δεν αναλαμβάνει το κόστος των υποδομών και υπηρεσιών που παρέχει στους πολίτες[2]. Σε αντιστάθμισμα όμως είτε ο ιδιώτης εισπράττει κάποια ανταποδοτικά τέλη για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα είτε αποπληρώνεται απευθείας από το δημόσιο με τις «πληρωμές διαθεσιμότητας» σε έργα μη ανταποδοτικού χαρακτήρα. Έτσι δίκαια οι ΣΔΙΤ έχουν χαρακτηριστεί ως μια εύκαμπτη ζώνη ανάμεσα στο κράτος και στην επιχειρηματικότητα[3].

Πρώιμες μορφές

2. Οι ΣΔΙΤ εμφανίστηκαν στη δεκαετία του 1980 στη Μ. Βρετανία. Η αδυναμία της διακυβέρνησης Θάτσερ να χρηματοδοτήσει μεγάλα δημόσια έργα, λόγω της οικονομικής πολιτικής περικοπής των δημοσίων δαπανών, οδήγησε το 1992, τη διάδοχο κυβέρνηση Μέιτζορ στη θεσμοθέτηση της Ιδιωτικής Οικονομικής Πρωτοβουλίας (Private Finance Initiative-PFI)[4]. Τις πρωτοβουλίες αυτές ενθάρρυναν και οι Εργατικοί του Μπλερ. Σήμερα πολλά κράτη έχουν υιοθετήσει τις ΣΔΙΤ, σε σημεία που να υπερέχουν των έργων που κατασκευάζονται μέσω προγραμμάτων δημοσίων επενδύσεων. Έτσι χώρες όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία ή η Ολλανδία στην Ευρώπη, αλλά και η Αυστραλία, ΗΠΑ, Καναδάς προχωρούν στην βελτίωση των υποδομών και υπηρεσιών τους μέσω των ΣΔΙΤ.

Νομική φύση, Ν. 3389/2005

3. Τη νομική φύση και τη λειτουργία των ΣΔΙΤ καθορίζει ο νόμος πλαίσιο 3389/2005[5]. Ο νόμος αυτός συνιστά το νομικό πλαίσιο λειτουργίας των ΣΔΙΤ. Θεσπίζει δύο νέα όργανα, τη Διυπουργική Επιτροπή ΣΔΙΤ και την Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ[6]. Διακρίνει επίσης τα έργα που θα κατασκευαστούν με τις ΣΔΙΤ σε ανταποδοτικά και σε μη ανταποδοτικά. Θεσμοθετεί τη διαδικασία αξιολόγησης και έγκρισης των έργων ΣΔΙΤ. Ακόμα, ορίζει τις διαγωνιστικές διαδικασίες και εξασφαλίζει τον υγιή και ανόθευτο ανταγωνισμό. Επίσης το νομικό πλαίσιο ολοκληρώνεται με τις κοινοτικές διατάξεις. Έτσι αν και δε γίνεται ρητή αναφορά στις ΣΔΙΤ, ισχύει η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (άρθρ. 43-49 ΣΕΚ) που αφορούν την ελευθερία εγκατάστασης και την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει αναγνωριστεί ότι η χρησιμοποίηση ΣΔΙΤ θα μπορούσε να συμβάλει στην υλοποίηση διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών. Επιπλέον, εφαρμόζονται λεπτομερείς διατάξεις στις περιπτώσεις που καλύπτονται από τις οδηγίες για το συντονισμό των διαδικασιών σύναψης δημοσίων συμβάσεων[7]. Κρίνεται έτσι επιβεβλημένη η ανάγκη έκδοσης οδηγίας που θα εναρμονίζει τις εθνικές νομοθεσίες στα θέματα των ΣΔΙΤ[8].

3.1 Ταυτόχρονα με τις ΣΔΙΤ διατηρούνται σε ισχύ τόσο οι Ιδιωτικές Συμβάσεις που συνάπτει το Δημόσιο ή οι ΟΤΑ (συμβάσεις παραχώρησης, λ.χ. συμβάσεις Electric Power Company και Ulen Co. στη δεκαετία του 1920, αεροδρόμιο Σπάτων, γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου). Επιπλέον συνεχίζεται, με ασφαλώς ελαττωμένους πόρους (ελληνικούς και κοινοτικούς) λόγω δημοσιονομικών προβλημάτων, το πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων (λ.χ. μετρό Θεσσαλονίκης)

Βασικές έννοιες-όργανα

3.2 Σε ό,τι αφορά τον ελληνικό νόμο 3389/2005 χρήζουν αποσαφήνισης κάποιες έννοιες. Έτσι στο άρθρ. 1 παρ. 2 δίνεται ο ορισμός των ΣΔΙΤ. Σε αυτόν ορίζεται ότι αντικείμενο των ΣΔΙΤ είναι η εκτέλεση έργων ή και η παροχή υπηρεσιών. Το αντικείμενο των Συμβάσεων ανήκει στην αρμοδιότητα του Δημοσίου Φορέα βάσει διάταξης νόμου ή βάσει σύμβασης ή βάσει του καταστατικού του. Η Σύμβαση προβλέπει ότι η χρηματοδότηση θα γίνει εν όλω ή εν μέρει με κεφάλαια και πόρους που εξασφαλίζει ο Ιδιωτικός Φορέας, ενώ η Σύμβαση είναι από επαχθή αιτία[9]. Επιπρόσθετα ο Ιδιωτικός Φορέας αναλαμβάνει ουσιώδες μέρος των κινδύνων[10]. Δεν μπορούν να υπαχθούν στις ΣΔΙΤ δραστηριότητες, που ανήκουν κατά το Σύνταγμα άμεσα και αποκλειστικά στο Κράτος (π.χ. η εθνική άμυνα, η αστυ­νόμευση, η απονομή της δικαιοσύνης και η εκτέλεση των ποινών που επιβάλλονται από τα αρμόδια δικαστήρια-όσον αφορά τον κλάδο της παροχής των ανάλογων υπηρεσιών) [11]. Τέλος δεν υπάγονται στις ΣΔΙΤ όσα έργα ξεπερνούν, προ Φ.Π.Α., το ποσό των 200 εκ. ευρώ (με το σκεπτικό να μην αφορούν τα ΣΔΙΤ τις μεγάλες κατασκευαστικές, αλλά και εταιρίες μικρού και μεσαίου μεγέθους).

3.3 Δημιουργείται ακόμα η Διυπουργική Επιτροπή ΣΔΙΤ (ΔΕΣΔΙΤ)[12]. Αυτή εξειδικεύει την κυβερνητική πολιτική στα θέματα εκτέλεσης έργων με ΣΔΙΤ. Μετέχουν οι υπουργοί Οικονομίας, ΠΕΧΩΔΕ και Ανάπτυξης. Εγκρίνει την υπαγωγή των συμπράξεων στις διατάξεις του νόμου και αποφασίζει για το ποσοστό συμμετοχής του Δημοσίου στη χρηματοδότηση της κατασκευής της υποδομής ή υπηρεσίας. Έπειτα συστήνεται η Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ (στα πλαίσια του Υπ.ΕΘν.Οικ. & Οικονομικών). Αυτή αποτελεί τον κεντρικό μηχανισμό λειτουργίας των ΣΔΙΤ από κρατικής πλευράς. Αξιολογεί (προωθώντας τις σχετικές προτάσεις στην Διυπουργική) και παρακολουθεί τα έργα. Ταυτόχρονα διαχέει τεχνογνωσία και πληροφορίες σε τυχόν άλλους εμπλεκόμενους φορείς (δημόσιους και ιδιώτες). Παρόλα αυτά δεν προκηρύσσει η ίδια τα έργα, πολλώ δε μάλλον δεν τα εκτελεί.

Έργα ΣΔΙΤ

3.4 Τα έργα ΣΔΙΤ διακρίνονται σε ανταποδοτικά ή μη. Ως ανταποδοτικά έργα ΣΔΙΤ νοούνται εκείνα τα έργα ή οι υπηρεσίες, στις οποίες πέρα από τη χρηματοδότηση, το σχεδιασμό, την κατασκευή και τη συντήρησή τους, οι ιδιωτικοί φορείς αναλαμβάνουν και την εκμετάλλευσή τους (με είσπραξη λ.χ. διοδίων σε αυτοκινητόδρομο). Έτσι από την εκμετάλλευση αυτή, μέσω της είσπραξης τελών από τους τελικούς χρήστες για τη χρήση του έργου ή της υπηρεσίας, οι ιδιωτικοί φορείς αποπληρώνουν την αρχική χρηματοδότηση και προσδοκούν στην εξασφάλιση εύλογου κέρδους. Ο ιδιωτικός φορέας αναλαμβάνει πέραν του κινδύνου της χρηματοδότησης και κατασκευή και τον κίνδυνο της ζήτησης[13]. Συνήθως αφορά έργα στις μεταφορές, την ενέργεια, το περιβάλλον, τον τουρισμό κ.α. Άρα ο κίνδυνος είναι ψηλός (high risk) καθώς τα προσδοκώμενα κέρδη εξαρτώνται από τη ζήτηση. Ανάλογα υψηλές είναι βέβαια και οι αποδόσεις του κεφαλαίου.

3.5 Ως μη ανταποδοτικά έργα ΣΔΙΤ νοούνται εκείνα τα έργα ή οι υπηρεσίες, στις οποίες δεν υπάρχει το στοιχείο της εκμετάλλευσης για τους ιδιωτικούς φορείς. Ο ιδιώτης αποπληρώνεται απ’ ευθείας από το κράτος, ενώ αναλαμβάνει τους κινδύνους χρηματοδότησης και κατασκευής, όχι όμως και αυτόν της ζήτησης[14]. Αντ’ αυτού επιβαρύνεται με τον κίνδυνο της διαθεσιμότητας. Ο κίνδυνος που αναλαμβάνει ο ιδιώτης είναι χαμηλός (low risk) καθώς δεν εξαρτώνται τα κέρδη από τη ζήτηση, αλλά από η διαθεσιμότητα. Έτσι τα έσοδα είναι συνάρτηση της τήρησης των προδιαγραφών απόδοσης. Αφορά τα κοινωνικού χαρακτήρα έργα, δηλαδή σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες, νοσοκομεία, στρατιωτικές/αστυνομικές/πυροβεστικές εγκαταστάσεις κ.α.

Διαδικασίες

3.6 Για την υπογραφή μιας ΣΔΙΤ απαιτείται ο Δημόσιος φορέας να υποβάλει πρόταση προς τη ΕΓΣΔΙΤ[15]. Η τελευταία θα την αξιολογήσει και, εφόσον πληρούνται τα κριτήρια υπαγωγής, την εντάσσει στον κατάλογο προτεινόμενων συμπράξεων. Έπειτα υποβάλλεται αίτηση υπαγωγής στη ΔΕΣΔΙΤ. Εάν εγκριθεί, χρηματοδοτείται και εντάσσεται στο ΠΔΕ. Προσλαμβάνονται σύμβουλοι υποστήριξης (χρηματοοικονομικοί, τεχνικοί, νομικοί) και προετοιμάζεται η διαγωνιστική διαδικασία. Προκηρύσσεται το έργο, υποβάλλουν οι ιδιώτες προσφορές και κατόπιν αξιολόγησής τους επιλέγεται ο ανάδοχος.

3.7 Η επιλογή των ιδιωτών που αναλαμβάνουν ένα έργο ΣΔΙΤ γίνεται μετά από δημόσιο διαγωνισμό. Με το πέρας του διαγωνισμού, ο υποψήφιος Ιδιωτικός Φορέας που επιλέγεται συστήνει μία ανώνυμη Εταιρεία Ειδικού Σκοπού (ΕΕΣ). Η ΕΕΣ υπογράφει με το Δημόσιο (την Αναθέτουσα Αρχή) σύμβαση, με την οποία ρυθμίζονται όλα τα θέματα που αφορούν το έργο και επίσης, εξασφαλίζει την χρηματοδότησή του[16]. Εγκρίνονται ασφαλώς και οι σχετικές μελέτες και διοικητικές άδειες. Η ΕΕΣ αναλαμβάνει την ευθύνη της υλοποίησης της υποδομής του έργου Kαι της παροχής των συμφωνημένων υπηρεσιών καθ’ όλη τη διάρκεια της σύμπραξης. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της, η ΕΕΣ εισπράττει τμηματικές πληρωμές διαθεσιμότητας από το Δημόσιο ή/και τέλη από τους πολίτες και έτσι αποπληρώνει τα δάνεια που έχει συνάψει και έπειτα μερισματοποιεί τα κέρδη. Τέλος η ΕΕΣ δύναται να υλοποιεί τις συμβατικές της υποχρεώσεις είτε με ίδια μέσα είτε μέσω επιλεγμένων υπεργολάβων (κατασκευαστικές εταιρίας/εταιρίες λειτουργίας) που πληρούν τα κριτήρια που έθεσε αρχικά η αναθέτουσα αρχή. Στα πλαίσια των παραπάνω διαδικασιών ισχύουν πάντοτε οι βασικές αρχές της ίσης μεταχείρισης, διαφάνειας, αναλογικότητας, ελευθερίας ανταγωνισμού κ.λπ.) αλλά και τα κριτήρια της πλέον συμ­φέρουσας από οικονομικής άποψης προ­σφοράς ή της χαμηλότερης τιμής.

3.8 Ο νόμος καθορίζει επιπλέον το ελάχιστο περιεχόμενο των συμβάσεων σύμπραξης, καθώς και τα θέματα που αφο­ρούν στη χρηματοδότηση της εκτέλεσης των έργων ή της παροχής των υπηρεσιών[17]. Υπάρχουν στο νόμο και κά­ποιες ειδικότερες ρυθμίσεις σχετικά με τη διαδικασία είσπραξης του συμβατικού ανταλ­λάγματος, την έκδοση των απαραίτητων αδει­ών, τα πιθανά αρχαιολογικά ευρήματα κατά την κατασκευή του έργου, την προστασία του περιβάλλοντος και τις απαλλοτριώσεις[18]. Στα τελευταία άρθρα καθορίζονται τα πολλαπλά νομικά θέματα που ενδέχεται να προκύψουν κατά τη σύναψη και εκτέλεση των Συμβάσεων ΣΔΙΤ, όπως είναι η εκχώρηση απαιτήσεων, το κύρος των εμπραγμάτων ασφαλειών, οι εταιρικοί μετα­σχηματισμοί, τα φορολογικά ζητήματα και η επίλυση διαφορών με διαιτησία[19].

Πλεονεκτήματα-μειονεκτήματα ΣΔΙΤ

4. Τα πλεονεκτήματα των ΣΔΙΤ είναι αρκετά. Υπάρχει η δυνατότητα χρηματοδότησης πρόσθετων έργων και υπηρεσιών, πέραν του προγράμματος δημόσιων επενδύσεων και εκτός των συμβάσεων παραχώρησης που απαιτούν κύρωση, με νόμο, από τη Βουλή. Επιπλέον μεταβιβάζονται οι κίνδυνοι της κατασκευής και λειτουργίας των υποδομών και υπηρεσιών στους ιδιωτικούς φορείς. Επιπλέον βελτιώνεται το επενδυτικό κλίμα, καθώς οι εταιρίες αναλαμβάνουν έργα που αλλιώς δε θα υλοποιούνταν αλλά και μπορούν να υπολογίζουν τα κέρδη τους σε μεγάλα χρονικά διαστήματα και να επιτύχουν μακροπρόθεσμη οικονομική σταθερότητα.

4.1 Τα μειονεκτήματα είναι από την άλλη μια παράμετρος που πρέπει επίσης να εκτιμηθεί. Ο μηχανισμός προώθησης, ανάθεσης και παρακολούθησης των έργων ΣΔΙΤ χαρακτη­ρίζεται από συγκεντρωτισμό. Διαπιστώνεται έλλειψη επαρκώς στελεχω­μένης και εκπαιδευμένης Δημόσιας Διοίκη­σης. Δεν είναι ξεκάθαρη η σχέση ανάμεσα στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και στο σύστημα των Συμπράξεων και εκφράζονται φόβοι ότι το δεύτερο θα εφαρμοσθεί εις βά­ρος του πρώτου.

ΣΔΙΤ στο ν. Πέλλας και την υπόλοιπη χώρα

5. Τέλος σε ό,τι αφορά τις ΣΔΙΤ στο νομό Πέλλας υπάρχει σε εξέλιξη η Κατασκευή και συντήρηση 2 νέων σχολείων στο Δήμο Γιαννιτσών, του ΟΣΚ, ύψους 5,4 εκ. € που βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας των τευχών διαγωνισμού για την επιλογή των Ιδιωτικών Φορέων Σύμπραξης. Η Κατασκευή και συντήρηση κτιρίου της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Γιαννιτσών, της ΚΕΔ, ύψους 4,1 εκ. €, που βρίσκεται στο στάδιο της υποβολής προσφορών από υποψήφιους Ιδιωτικούς Φορείς Σύμπραξης σε εξέλιξη. Τέλος στις ΣΔΙΤ υπάγεται και η εγκατάσταση συστημάτων ασφάλειας σε 3 θέσεις αποθήκευσης πυρομαχικών στο Δήμο Γιαννιτσών, του ΥπΕθνΑμ., ύψους 3,9 εκ. €, με το έργο να βρίεσκεται στο στάδιο της προετοιμασία των τευχών διαγωνισμού για την ανάθεση υπηρεσιών συμβούλου. Άλλα σημαντικά έργα ΣΔΙΤ στην υπόλοιπη χώρα είναι η κατασκευή και συντήρηση 27 σχολικών υποδομών στην Αττική, στην Κεντρική Μακεδονία κ.α. Επιπλέον η κατασκευή και συντήρηση 7 πυροσβεστικών σταθμών, 11 κτιρίων της ΕΛ.ΑΣ, κατασκευή και συντήρηση 5 Διοικητηρίων Νομαρχιών και Περιφερειών, 3 νέα καταστήματα κράτησης, 2 νέα δικαστικά μέγαρα, η μετασκευή του Ολυμπιακού Κέντρου Φαλήρου (TAE KWO DO) σε Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο και τέλος η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων ασφαλείας σε 12 λιμάνια της χώρας, συνολικού ύψους 2,5 δισεκ. €. Το πλέον πρόσφατο έργο που εντάχθηκε στις ΣΔΙΤ είναι η διαμπερής αρτηρία (υποθαλάσσια) Θεσσαλονίκης[20].

---

[1] Η διεθνής ορολογία που χρησιμοποιείται είναι Public-Private Partnership (PPP ή P3)

[2] Βλ. γενικά για τις ΣΔΙΤ σε Ιάκωβο Βενιέρη, «ΣΔΙΤ, το συμβατικό πλαίσιο», εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2007 καθώς και σε Αθ. Καϊση, «ο Ν. 3389/2005 για τις ΣΔΙΤ», εκδ. Σάκκουλα, 2006

[3] Βλ. σε Αμ.Μυρωνάκη, Αγ. Λατσίνου, Αικ Σιάμπου, Π.Ρογκάκου, Αθ. Παναγιωτόπουλο, «Συμπράξεις Δημοσίου – Ιδιωτικού Τομέα»

[4] «Betreibermodell» η αντίστοιχη πρωτοβουλία στη Γερμανία

[5] ΦΕΚ A’ 232

[6] Βλ. Ν. 3389/2005, Κεφάλαιο Β’, αρθρ. 3 έως 6

[7] Βλ. οδηγίες 92/50/ΕΟΚ, 93/36/ΕΟΚ, 93/37/ΕΟΚ, 93/38/ΕΟΚ και νεώτερες οδηγίες 2004/18/ΕΚ και 2004/17/ΕΚ. και σχετικά ελληνικά προεδρικά διατάγματα 59, 60/2007 ΦΕΚ Α’ 63 και 64

[8] Πράσινο Βιβλίο σχετικά με τις ΣΔΙΤ και το κοινοτικό δίκαιο των Δημοσίων Συμβάσεων και των Συμβάσεων Παραχώρησης. COM (2004) 327, C-120/18/2005. Επίσης πρόοδο συνιστά και το ανακοινωθέν STAT/04/11-2-2004 της EUROSTAT.

[9] Έτσι τόσο ο Δημόσιος, όσο και ο Ιδιωτικός Φορέας αναλαμβάνουν βάρη και υποχρεώσεις.

[10] Ως τέτοιοι νοούνται οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη χρηματοδότηση, κατασκευή, διαθεσιμότητα (υποδομή ή υπηρεσία διαθέσιμη προς χρήση) ή τη ζήτηση του αντικειμένου της Σύμπραξης και των συναφών κινδύνων, όπως ενδεικτικά του διαχειριστικού και του τεχνικού κινδύνου

[11] Έτσι εντάσσονται στις ΣΔΙΤ όσες δραστηριότητες αφορούν έμμεσα (δηλαδή τις υποδομές για την άσκηση των αντίστοιχων υπηρεσιών) τις παραπάνω κατηγορίες.

[12] ο.π. υποσημ. 3

[13] Το αν οι πολίτες θα κάνουν την προβλεπόμενη χρήση του έργου ή της υπηρεσίας - ώστε κατ’επέκταση ο ιδιώτης να μπορέσει να εισπράξει τα προσδοκώμενα από την σύμπραξη έσοδα.

[14] Αφορά τη διαχείριση και συντήρηση της υποδομής ή της υπηρεσίας, ώστε να διατηρείται η λειτουργικότητά της σε σαφώς καθορισμένα από το δημόσιο επίπεδα ποιότητας για όσο χρόνο ορίζεται στη σχετική σύμβαση.

[15] Βλ. Ν. 3389/2005, Κεφάλαιο Γ’, αρθρ. 7-16

[16] Η χρηματοδότηση προέρχεται συνήθως κατά ένα μικρό ποσοστό από τα ίδια κεφάλαια των ιδιωτών και κατά το μεγαλύτερο ποσοστό από δανειακά κεφάλαια. η συνήθης σχέση ιδίων προς δανειακά κεφάλαια για τη χρηματοδότηση έργων σύμπραξης είναι 10 ή 20 προς 90 ή 80. Έτσι η τραπεζική χρηματοδότηση, στην οποία οι ιδιώτες καταφεύγουν, συνεπάγεται και στενό έλεγχο από τις δανείστριες τράπεζες προς τους πρώτους. Η Ευρ.Τράπεζα Επενδύσεων χρηματοδοτεί επίσης έργα ΣΔΙΤ. Βλ. www.eib.org/general/events/efs2005_07_thomson.pdf - 478k - 40%

[17] Ν. 3389/2005, Κεφάλαιο Δ, αρθρ. 17-18

[18] Ν. 3389/2005, Κεφάλαιο Ε, αρθρ. 19-24

[19] Ν. 3389/2005, Κεφάλαιο ΣΤ, αρθρ. 25-32

[20] Bλ. Βουλή των Ελλήνων, «Κύρωση Σύμβασης Παραχώρησης του έργου της Υποθαλάσσιας Αρτηρία Θεσσαλονίκης», 2007 καθώς και ΥΠΕΧΩΔΕ, «Εισηγητική έκθεση για την Υποθαλάσσια Αρτηρία Θεσσαλονίκης», 2007