Εισαγωγή
Πρόσφατα το Υπουργείο Δικαιοσύνης προέβη στη σύνταξη νομοσχεδίου, με το οποίο θα κατοχυρώνεται νομικά η ελεύθερη συμβίωση των ζευγαριών, τα οποία δεν επιθυμούν να προχωρήσουν σε τέλεση γάμου. Με τον τρόπο αυτό η πολιτεία προσπαθεί να ρυθμίσει μια υπαρκτή κοινωνικά και ατομικά κατάσταση. Το πλήθος των ζευγαριών που συμβιούν δίχως να έχουν ενωθεί με τα δεσμά του γάμου, αλλά και οι συνέπειες του γεγονότος αυτού (γέννηση τέκνων εκτός γάμου, περιουσιακά ζητήματα, κληρονομικά θέματα) απαιτούν την παρέμβαση του κράτους. Σε επίσημες δηλώσεις των αρμοδίων φορέων γίνεται αντιληπτό ότι ο νομοθέτης επιθυμεί να ρυθμίσει, με ελαστικό τρόπο, ένα κοινωνικό γεγονός που έως σήμερα είναι εκτός νομικών διατάξεων.
Πρώιμες μορφές του Συμφώνου Ελεύθερης Συμβίωσης (ΣΕΣ)
Με την αναμόρφωση του Οικογενειακού δικαίου (αρθρ. 16 ν. 1329/1983) το νέο άρθρο 1444 ΑΚ προέβλεπε ότι το δικαίωμα διατροφής χάνει όχι μόνον ο διαζευγμένος σύζυγος που ξαναπαντρεύεται, αλλά και εκείνος που ζει με κάποιον υπό καθεστώς ελεύθερης ένωσης. Έτσι είναι η πρώτη φορά που σε νομοθετικό κείμενο αναφέρεται η ελεύθερη συμβίωση. Επίσης τα άρθρα 1456 και 1457 ΑΚ (κατόπιν αλλαγής τους βάσει του αρθρ. 1 ν. 3089/2002 που) που αφορούν την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή (βλ. τεχνητή εγκυμοσύνη) κάνουν ρητή αναφορά στη συμβίωση εκτός γάμου. Χαρακτηριστικά στο 1456 ΑΚ αναφέρει μεταξύ άλλων: «….Αν η υποβοήθηση αφορά άγαμη γυναίκα, η συναίνεση αυτής και, εφόσον συντρέχει περίπτωση ελεύθερης ένωσης, του άνδρα με τον οποίο συζεί…». Γίνεται έτσι σαφής και ρητή αναφορά στην ελεύθερη ένωση δύο προσώπων. Επίσης στο 1457 ΑΚ καθορίζονται οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες επιτρέπεται με δικαστική άδεια η «…τεχνητή γονιμοποίηση μετά τον θάνατο του συζύγου ή του άνδρα με τον οποίο η γυναίκα συζούσε σε ελεύθερη ένωση…». Ως «ελεύθερη ένωση» νοείται η εξώγαμη συμβίωση ενός άνδρα και μιας γυναίκας. Η νομολογία από την άλλη κινούμενη (όχι πάντα) προοδευτικότερα από ότι ο νομοθέτης από τη δεκαετία του έκρινε ότι είναι επιτρεπτή η μεταβίβαση των περιουσιακών στοιχείων, μέσω διαθήκης, σε εξώγαμη σύντροφο. Η συγκεκριμένη απόφαση, αν ληφθεί υπόψη και το κοινωνικό status της εποχής, είναι πολύ σημαντική για την εξέλιξη του Οικογενειακού Δικαίου. Το Συμβούλιο της Επικρατείας το 2003 έκρινε ότι δικαιούται σύνταξη η χήρα συνταξιούχου του ΙΚΑ καθώς είχε προηγηθεί «μακροχρόνια αδιάλυτη συμβίωση». Είναι πολύ σημαντική η απόφαση καθώς αναγνωρίστηκαν συνταξιοδοτικά δικαιώματα σε χήρα-συμβιούσα με τον θανόντα συνταξιούχου- εκτός γάμου.
Βασικές κατευθύνσεις ΣΕΣ
Το ΣΕΣ, όπως προβλέπεται στο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης, είναι μια συμβολαιογραφική πράξη, με την οποία τα ζευγάρια (ετερόφυλα) που το επιθυμούν, θα προβαίνουν σε ρύθμιση ζητημάτων οικονομικής φύσης, κληρονομικών δικαιωμάτων, σχέσεις με τα τέκνα και σχέσεις των συμπραττούντων προσώπων μεταξύ τους. Έτσι, με το νομοσχέδιο για το ΣΕΣ, η ελεύθερη συμβίωση εντάσσεται στο οικογενειακό δίκαιο και να συνιστά ένα θεσμικό υποκατάστατο του γάμου («εναλλακτικό μόρφωμα του γάμου» χαρακτηρίζεται στην αιτιολογική έκθεση του ν/σ). Στο άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) προστατεύεται η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων υπήγαγε στο προστατευτικό πεδίο της διάταξης και την εξώγαμη συμβίωση (υπόθεση Johnston, 18.12.1986, υπόθεση Saucedo Gomez, 26.1.1999). Όμως δεν υπάρχει θετική υποχρέωση των κρατών-μελών για θεσμική αναγνώριση της εξώγαμης συμβίωσης. Παρόλα αυτά ο έλληνας νομοθέτης ακόμα και μέσω του Συντάγματος (αρθρ. 21 παρ. 1) προστατεύει το θεσμό της Οικογένειας. Ως οικογένεια δεν μπορεί να θεωρηθεί μόνο οι συμβίοι και τα τέκνα τους εντός γάμου, αλλά και οι ελεύθερα συμβιούντες (πόσο μάλλον όταν αποκτήσουν τέκνα). Επίσης το αρθρ. 5 παρ. 1 Συντ. προστατεύει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Στην προσωπικότητα και το πώς ο καθένας τη διαμορφώνει εντάσσεται και ο τρόπος (νομικός ή μη) του τρόπου συμβίωσης (με σύντροφο ίδιου ή άλλου φύλου). Όμως ενόψει της διαμορφωθείσας κοινωνικής κατάστασης ο νομοθέτης παρεμβαίνει με το ν/σ προκειμένου να θεσπίσει τυπικό νόμο που θα καλύπτει και τις εκτός γάμου συντροφικές σχέσεις (των ετεροφύλων). Βασική αρχή των 16 άρθρων του νομοσχεδίου είναι ότι στην ελεύθερη συμβίωση επικρατεί η ελευθερία της βούλησης των προσώπων και όχι ο θεσμικός χαρακτήρας, όπως συμβαίνει στο γάμο. Άμεση συνέπεια της παραδοχής αυτής είναι ο αμιγώς συμβατικός τύπος, που απαιτείται για την κατάρτιση του ΣΕΣ.
Σημαντικά άρθρα ν/σ ΣΕΣ
Σύναψη-προϋποθέσεις ΣΕΣ
Έτσι το ΣΕΣ είναι ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο, που συντάσσεται από ενηλίκους, έχοντες πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα, άρα δεν το συνάπτουν οι ανήλικοι από 15 έως 18 ετών (αρθρ. 1, 2 παρ. 1). Τα σχετικά με την καταχώρηση του συμβολαιογραφικού εγγράφου στο Ληξιαρχείο (αρθρ.1 εδ. β’) θα οριστούν αργότερα είτε με νέο ή τροποποιητικό (του ν. 344/1976 «περί ληξιαρχικών πράξεων») νόμο, είτε με υπουργική απόφαση. Το άρθρ. 2 του ν/σ απαριθμεί τις προϋποθέσεις κατάρτισης του ΣΕΣ. Πέραν της πλήρους δικαιοπρακτικής ικανότητας οι άλλες αρνητικές προϋποθέσεις (διγαμία, συγγένεια, υιοθεσία), υιοθετούν τα ίδια κωλύματα, που ισχύουν και για το γάμο (αρθρ. 1350-1360, 1372 ΑΚ), με εξαίρεση την πλάγια αγχιστεία (κρίθηκε ότι, αν και διατηρείται ως κώλυμα για το γάμο, για το ΣΕΣ είναι υπερβολική μια τέτοια απαγόρευση). Στο άρθρο 3 καθιερώνεται σχετική ακυρότητα του συμφώνου. Τη σχετική ακυρότητα προβάλλουν μόνο τα πρόσωπα που το συνήψαν, τρίτοι που επικαλούνται οικογενειακό ή κληρονομικό έννομο συμφέρον (π.χ. τα τέκνα από προηγούμενο γάμο), καθώς και αυτεπαγγέλτως ο εισαγγελέας, αν θίγεται η δημόσια τάξη (π.χ. σύμφωνο μεταξύ στενών συγγενών). Το άρθρο 5 ορίζει τα σχετικά με το επώνυμο της/του συζύγου και ισχύει ό,τι και στο γάμο (αρθρ. 1388 ΑΚ). Τέλος το άρθρο 4 ορίζει τα σχετικά με τη λύση του ΣΕΣ. Αυτό γίνεται αυτοδίκαια, μόλις ο ένας συμβαλλόμενος τελέσει γάμο (ερωτηματικό αποτελεί τι συμβαίνει στην περίπτωση μνηστείας) είτε με τον άλλο συμβαλλόμενο είτε με τρίτο πρόσωπο (άλλο σημείο προς διευκρίνιση είναι τι συμβαίνει αν ο γάμος είναι άκυρος/ακυρώσιμος. Λύεται το ΣΕΣ ή διατηρείται;). Το σύμφωνο λύνεται και με νέα, αντίθετη συμβολαιογραφική συμφωνία, αλλά και με μονομερή συμβολαιογραφική δήλωση, αρκεί η τελευταία να επιδοθεί στο άλλο μέρος (κάθε νέα συμβολαιογραφική πράξη πρέπει να καταχωρίζεται στο ληξιαρχείο). Ως εκ τούτου δε μεσολαβεί στο ΣΕΣ, η διαδικασία του διαζυγίου.
Οικονομικές σχέσεις
Στη συνέχεια τα άρθρα 6 και 7 του ν/σ, καθορίζουν τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ των μερών. Οι περιουσιακές τους σχέσεις ρυθμίζονται με ειδικότερες συμφωνίες που υποχρεωτικά εντάσσονται στο σύμφωνο (και όχι μεταγενέστερα ή παράλληλα με το ΣΕΣ). Τα όσα αποκτήθηκαν κατά τη συμβίωση και αφού αυτή διακοπεί, κατανέμονται με βάσει ρητή συμφωνία που υπάρχει στο ΣΕΣ. Αν δεν υπάρχει τέτοια, προβλέπεται αξίωση στα αποκτήματα, εφόσον αποδειχθεί από τον ενάγοντα η ύπαρξη και η έκταση της συμβολής. Δεν υπάρχει, δηλαδή, τεκμήριο συμβολής, όπως συμβαίνει στο γάμο (το 1/3 του αρθρ. 1400 ΑΚ). Σημαντικό επίσης ότι ο χαρακτήρας των οικονομικών αξιώσεων του ελευθέρως συμβιούντος είναι εντόνως προσωποπαγής (οι αξιώσεις στα αποκτήματα του ετέρου συντρόφου δεν θα είναι κληρονομητές από τους κληρονόμους του ενάγοντα, θα είναι όμως υπόχρεοι οι κληρονόμοι του εναγόμενου). Η αξίωση για τα αποκτήματα παραγράφεται δύο χρόνια μετά τη λύση του συμφώνου.
Στο άρθρο 7 (εφαρμόζεται μόνο όταν το ΣΕΣ δεν είναι άκυρο) αντιμετωπίζεται η διατροφή μετά τη λύση του συμφώνου. Θα πρέπει κατά τη σύναψη του ΣΕΣ να υπάρχει ρητή συμφωνία των μερών για τα ζητήματα διατροφής μετά τη λύση του συμφώνου (αρκεί το μέρος που ζητά τη διατροφή να αντιμετωπίζει πρόβλημα αυτοδιατροφής-και να μην επέρχεται αδικαιολόγητος πλουτισμός του). Σε περίπτωση λύσης του ΣΕΣ με θάνατο υπάρχει κληρονομικό δικαίωμα του επιζώντος προσώπου (και όχι αξίωση για διατροφή, οπότε δε βαρύνονται με αυτή οι κληρονόμου του θανόντος). Ο υπόχρεος τη διατροφή δε δικαιούται να προτείνει την ένσταση ιδίας διακινδύνευσης (αρθρ. 1487) αν βαρύνεται και με την υποχρέωση διατροφής άλλων προσώπων (από προηγούμενο ΣΕΣ, γάμο, τέκνα κλπ). Ο δικαιούχος, πάντως, συμπορεύεται με διαζευγμένο σύζυγο του υποχρέου και προηγείται κάθε άλλου δικαιούχου (αρθρ.7 παρ. 4 και αιτιολ. εκθ.).
Σχέσεις συμβιούντων με τέκνα
Τα άρθρα 8 έως 11 ρυθμίζουν τις σχέσεις των συμβιούντων μερών με τα τέκνα. Πιο συγκεκριμένα στο άρθρ. 8 ν/σ ΣΕΣ καθιερώνει μαχητό τεκμήριο πατρότητας για τον άνδρα που συζεί (με ΣΕΣ) με τη μητέρα του τέκνου, το δε παραμένει και σε περίπτωση ακυρότητας ή ακυρωσίας του συμφώνου. Για την προσβολή του τεκμηρίου πατρότητας ισχύουν ανάλογα τα άρθρ. 1466 επ. ΑΚ και 614 επ. ΚΠολΔ. Με το άρθρο 9 ρυθμίζεται το επώνυμο των τέκνων κατόπιν δήλωσης στο ΣΕΣ (ανάλογα με τα 1505,1506 ΑΚ). Αν όμως παραλειφθεί η δήλωση δεν συνεπάγεται επικράτηση του επωνύμου του πατέρα, αλλά διπλό επώνυμο. Στο άρθρο 10 αναφέρεται στη γονική μέριμνα τέκνων που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια ΣΕΣ. Αυτά εξομοιώνονται απολύτως με τα τέκνα τα καταγόμενα από γάμο (αρθρ. 1507 επ. ΑΚ). Το δικαίωμα του έγγαμου ζεύγους για από κοινού υιοθεσία, ταυτόχρονη ή διαδοχική (ΑΚ 1545) αναγνωρίζεται και στο ζεύγος που συμβιώνει με ΣΕΣ (η υιοθεσία παραμένει ισχυρή και παράγει αποτελέσματα – χάριν προστασίας του υιοθετούμενου, ακόμα και αν το ΣΕΣ είναι άκυρο/ακυρώσιμο).
Κληρονομικά θέματα
Το άρθρο 12 αναφέρεται στα κληρονομικού δικαίου ζητήματα του ΣΕΣ. Η εξ αδιαθέτου διαδοχή του ζώντος συντρόφου, περιορίζεται στο 1/6 ως προς τα τέκνα εν σχέσει προς το ¼ που αφορά τους συζύγους και στο 1/3 ως προς τους κληρονόμους των υπολοίπων τάξεων, συγκριτικά προς το ½, που δικαιούνται οι σύζυγοι, ενώ αν δεν υπάρχουν συγγενείς, ο επιζών σύντροφος καλείται σε ολόκληρη την κληρονομία. Η νόμιμη μοίρα ανέρχεται στο ήμισυ της εξ αδιαθέτου μερίδας. Η διαφορετική μεταχείριση με τα άρθρα 1813 επ ΑΚ (αφορά την εξ αδιαθέτου διαδοχή) του/της συζύγου από ότι ο/η σύμβιος οφείλεται στη χαλαρότερη μορφή σχέσεων που ορίζει το ΣΕΣ από ότι ο γάμος.
Αναγνώριση δικαιωμάτων-παραγραφή αξιώσεων-ιδιωτικό διεθνές
Στο άρθρο 13 ορίζεται ότι κάθε διάταξη της ισχύουσας νομοθεσίας, που αναφέρεται σε συζύγους, ισχύει αναλόγως και για τα πρόσωπα που έχουν συνάψει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωση. Έτσι στα μέρη αναγνωρίζονται ασφαλιστικής και κοινωνικοπρονοιακής φύσης δικαιώματα (λ.χ συνταξιοδοτικό δικαίωμα, οικογενειακό επίδομα). Το άρθρο 14 αναφέρεται στην ισχύ και στο ΣΕΣ του 256 περίπτ. 1 ΑΚ (αναστολή παραγραφής αξιώσεων μεταξύ συζύγων). Το αρθρ. 15 αναφέρεται σε ζητήματα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου, και ειδικότερα ως προς το δίκαιο εφαρμογής του forum. το ελληνικό δίκαιο (και άρα όσα ορίζει το ΣΕΣ) εφαρμόζεται εφόσον το σύμφωνο έχει συναφθεί στην Ελλάδα (είτε από Έλληνες είτε από Αλλοδαπούς πολίτες). Σε διαφορετική περίπτωση ισχύουν τα άρθρα 4 έως 33 (ελληνικό ιδιωτικό διεθνές). Η ρύθμιση του άρθρ. 15 ν/σ ΣΕΣ θεσπίστηκε ως έχει, καθώς άλλες χώρες αναγνωρίζουν άλλα δικαιώματα και υποχρεώσεις στα μέρη του ΣΕΣ, ενώ άλλες δεν αναγνωρίζουν καθόλου το θεσμό.
Κενά – Αντίθετες απόψεις
Κενά
Η έννοια του νομοσχεδίου, εμπεριέχει το χαρακτήρα της προσωρινότητας. Κατά τη κοινοβουλευτική διαδικασία, ενδεχομένως σημεία του θα αλλάξουν, συμπληρώνοντας κενά ή ερμηνεύοντας κάποιες ασάφειες. Ασφαλώς και σε ένα νομοθετικό κείμενο δεν μπορεί να περιέχεται αναλυτική απαρίθμηση των περιπτώσεων εφαρμογής του αλλά αντ’ αυτού περιέχονται αρκετές αόριστες έννοιες και παραπομπές σε άλλες νομικές διατάξεις (ηπειρωτικό σύστημα-αντίθετα οι αγγλοσάξωνες είναι αναλυτικοί και προνοούν για την οποιαδήποτε περίπτωση αμφιβολίας). Συνεπώς ο κλήρος πέφτει στη νομολογία και τη θεωρία, άλλη μια φορά, να εξειδικεύσουν και να ερμηνεύσουν διατάξεις για το ΣΕΣ.
Παραπάνω (βλ. ενότητα «Σημαντικά άρθρα ν/σ ΣΕΣ», υποενότητα «Σύναψη-προϋποθέσεις ΣΕΣ») αναπτύχθηκαν κάποιες σκέψεις για τυχόν αμφιβολίες περί των διατάξεων του ν/σ. Άλλα ζητήματα που επιδέχονται διευκρινήσεων είναι το άρθρο 932 εδ. γ’ ΑΚ, (αφορά την χρηματική ικανοποίηση των μελών της οικογένειας σε περίπτωση θανάτου, λόγω ψυχικής οδύνης). Θα περιλαμβάνεται στην αόριστη νομική έννοια «οικογένεια» ο συμβιώσας σύζυγος (το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι στην «οικογένεια» περιλαμβάνονται οι εγγύτεροι συγγενείς του θύματος, δηλαδή ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόμοι του από διαθήκη, καθώς και οι εξ αγχιστείας συγγενείς πρώτου βαθμού). Άλλο εκκρεμές ζήτημα είναι αν θα μπορεί να λυθεί το ΣΕΣ σε περίπτωση αφάνειας (αρθρ. 40 επ. ΑΚ) του ενός μέρους.
Αντιθέσεις
Οι αντίθετες βέβαια νομικές απόψεις είναι ισχυρές. Η νομολογία έκρινε (αρ. αποφ. 1735/2006 ΑΠ) χαρακτηριστικά ότι: «η "ελεύθερη ένωση" εντάσσεται στις "defacto οικογενειακές σχέσεις", δηλαδή στις παράτυπες ή αντικανονικές από νομική άποψη καταστάσεις που βρίσκονται στο περιθώριο της νομικής ζωής». Έτσι για το Αναιρετικό Δικαστήριο, η ελεύθερη ένωση δεν εντάσσεται στο οικογενειακό δίκαιο, αλλά ούτε σε κάθε άλλη ενότητα του δικαίου. Ως εκ τούτου δεν παράγει δικαιώματα και υποχρεώσεις και δεν δημιουργούνται έννομες καταστάσεις. Η άποψη αυτή είναι συντηρητική και με το ν/σ για το ΣΕΣ καταρρίπτεται (άλλωστε στην 21/2000 Ολ.ΑΠ κρίθηκε ότι κρίσιμο στοιχείο για την «είναι τα αισθήματα αγάπης και στοργής, που θα πρέπει να συνέχουν μίαν οικογένεια». Ένα ακόμα αντίθετο επιχείρημα στο ΣΕΣ είναι ότι στα άρθρα για το δικαίωμα στην προσωπικότητα και την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης (αρθρ. 57 εδ. β’ και 59 Α.Κ.) αναφέρονται, περιοριστικά, τα πρόσωπα που αποτελούν τον σκληρό πυρήνα της οικογένειας: ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόμοι από διαθήκη.
ΣΕΣ και ομοφυλοφιλία
Μεγάλη αναταραχή δημιουργήθηκε σχετικά με την επέκταση της ισχύος και εφαρμογή του ΣΕΣ σε συμβιούντες του ίδιου φύλου. Κάποιοι νομικοί τονίζουν ότι το ν/σ κινείται παρά το Σύνταγμα, καθώς παραβιάζει το άρθρο 4 παρ. 1, 2 (αρχή της ισότητας των Ελλήνων) και το άρθρο 13 της Συνθήκης του Άμστερνταμ (Σ.τ.Α) της Ε.Ε. (απαγόρευση κάθε διάκριση βάσει του ερωτικού προσανατολισμού). Επιπλέον υποστηρίζουν ότι το άρθρ. 1350 ΑΚ (κάνει λόγο για “μελλόνυμφους” και “πρόσωπα”, χωρίς να διευκρινίζει το φύλο. Βέβαια οι παραπάνω ερμηνείες αγνοούν ότι η ομοφυλοφιλία προστατεύεται από την έννομη τάξη, μέσω του άρθρ. 5 παρ. 1 του Συντάγματος (ως ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας), αρκεί να μην προσβάλλει τα χρηστά ήθη. Είναι ζήτημα ερμηνείας αν η κοινωνία (χρηστά ήθη) είναι έτοιμη να δεχτεί την ομοφυλοφιλία (η μη επέκταση του ΣΕΣ σε ομοφυλόφυλους δείχνει ότι και η πολιτεία αναγνωρίζει ότι η κοινωνία δεν είναι ακόμα δεκτική σε κάτι τέτοιο).
Από την άλλη σε κάποιες χώρες ισχύει η αναγνώριση του γάμου των ομοφυλοφίλων. Εκτός από την Ισπανία, τον πολιτικό γάμο ομοφυλοφίλων έχουν θεσπίσει η Ολλανδία (πρώτη το 2001), το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Νότια Αφρική, η πολιτεία της Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ, η Γαλλία (Pacte Civil de Solidarité) ενώ η Νορβηγία κατέθεσε σχετικό σχέδιο νόμου). Πολλές άλλες χώρες έχουν θεσπίσει κάποιου σύμφωνο ανάλογο του ΣΕΣ για τους ομοφυλόφιλους (η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Ιταλία και η Αυστρία, είναι κράτη μέλη της ΕΕ όπου δεν ισχύει καμία νομοθετική αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών). Παρόλη την προσωπική άποψη του καθενός είναι σαφές ότι για λόγους νομικούς θα κληθεί η Δικαιοσύνη να αντιμετωπίσει ζητήματα που αφορούν τη συμβίωση ανθρώπων του ίδιου φύλου. Άρα είναι αναγκαία η ρύθμιση του ζητήματος (άλλωστε και ο υπ. Δικαιοσύνης, επισήμανε ότι ειδική επιτροπή θα μελετήσει το θέμα επέκτασης του ΣΕΣ σε ομοφυλοφιλικά ζευγάρια).
Συμπεράσματα
Το ν/σ για το ΣΕΣ αναμφίβολα συμβάλλει στην εξέλιξη του Οικογενειακού Δικαίου στην Ελλάδα. Οι κοινωνικές συνθήκες είναι ώριμες για κάτι τέτοιο, και τα ζητήματα που επιλύει είναι πολύ περισσότερα από την όποια ασάφεια δημιουργεί. Το ΣΕΣ δεν αποκλείει την ύπαρξη ελεύθερων συμβιώσεων, εκτός των διαδικασιών του. Οι συμβιώσεις αυτές θα εξακολουθούν να έχουν τη νομική σημασία, που έχουν και σήμερα. Το σύμφωνο είναι στην ουσία ο θεσμός «των ληξιαρχικώς καταχωρισμένων σχέσεων - union libre» που ισχύει σε πολλά μέλη της ΕΕ. Διατηρεί τη διακριτική του σχέση με το γάμο, αλλά «περιορίζει» την ανεξέλεκτη, καταχρηστική ελευθερία που πολλές φορές δημιουργείται στις ελεύθερες (νομικώς) σχέσεις. Ως εκ τούτου το ΣΕΣ αποτελεί μια θετική εξέλιξη και ένα σημαντικό βήμα προόδου για την εξέλιξη των διαπροσωπικών σχέσεων και τον περιορισμό της ασυδοσίας σε μια ελεύθερη (από άποψη αναγνώρισης δικαιωμάτων εκατέρωθεν στο ζευγάρι) συμβίωση.
