Είναι του συρμού, θα τολμούσε να πει κανείς, η αναφορά και η επίκληση από πολλούς «περισπούδαστους», κυρίως τηλεοπτικής προέλευσης, αυτόκλητους υπερασπιστές της «ανόθευτης» ενημέρωσης, της σημασίας και της ζωτικότητας, για τα ΑΕΙ-ΤΕΙ, του άρθρου 16. Ένα άρθρο που έχει γίνει σημαία πολλών φοιτητών και συνδικαλιστών-καθηγητών πανεπιστημίου, οι οποίοι αντιτίθενται στην αναθεώρησή του. Στο παρόν κείμενο γίνεται μια προσπάθεια προσέγγισης και ερμηνείας του σημαντικού αυτού άρθρου, που υπό αυτή τη διατύπωση υφίσταται από το 2001 και τουλάχιστο μέχρι την επόμενη Βουλή, η οποία θα κληθεί να το αναθεωρήσει ή όχι.
Προτού αρχίσουμε την προσπάθεια ερμηνείας του εν λόγω άρθρου κρίνεται σκόπιμο να τονιστεί η άποψη αρκετών συνταγματολόγων (εν προκειμένω και του γράφοντος, ως φοιτητή στα μαθήματα συνταγματικού δικαίου και συνταγματικών ελευθεριών) ότι το Σύνταγμα, ως ο θεμελιώδης Νόμος της Ελληνικής Δημοκρατίας είναι σχετικά «άκαμπτο»-«αυστηρό» ως προς την αναθεώρησή του (ύπαρξη 2 Βουλών, αρμοδίων για την αναθεώρηση, αυξημένη πλειοψηφία 3/5=180, χρονικό όριο 5 ετών από την τελευταία αναθεώρηση). Ο πρωθυπουργός, Κ.Καραμανλής, προέβη σε μία πετυχημένη (κοινή διαπιστώσι) πολιτική κίνηση. Το παρόν άρθρο
(16) κακώς δεν αναθεωρήθηκε το 2001, και ύστερα από μόλις 5 χρόνια καθίσταται αναγκαία η νέα αναθεώρησή του. Όμως πόσο σώφρον είναι το Σύνταγμα να αναθεωρείτε τόσο τακτικά…; Πόσο σεβασμό επιδεικνύουμε απέναντι στο υπέρτατο γραπτό κείμενο της Δημοκρατίας…; Ενδεχομένως αυτή τη φορά, η αναθεώρηση θα πρέπει να τύχει της δέουσας προσοχής ώστε να μη χρειαστεί «επαναναθεώρηση».
Για λόγους οικονομίας χώρου θα παραθέσουμε μόνο τα σχόλια που αφορούν τα ζητήματα της πανεπιστημιακής Παιδείας στο άρθρο 16. Είναι πασιφανές ότι το εν λόγω άρθρο κατοχυρώνει την τέχνη (καλές τέχνες), την επιστήμη, την έρευνα, τον αθλητισμό, τους όρους πρόσληψης και τα δικαιώματα των καθηγητών πανεπιστημίου και την 9ετή υποχρεωτική εκπαίδευση. Ωστόσο έχουν παραμείνει στην σκιά της δημοσιότητας (κακώς) λόγω των γεγονότων που συμβαίνουν στα ελληνικά πανεπιστήμια το τελευταίο διάστημα.
Αρχικά το άρθρο 16 αναφέρεται στην Παιδεία, εννοώντας το σύνολο των πληροφοριών που διαμορφώνουν το άτομο και την οποία καθιστά βασική αποστολή του Κράτους. Εντούτοις η θεωρία (όχι όμως και ο Άρειος Πάγος) θεωρούν αποδέκτη της υποχρέωσης αποχής από ενέργειες που παρεμποδίζουν την ελευθερία της παιδείας πέραν του κράτους, και τους ιδιώτες.
Επιπρόσθετα η παράγραφος 4 του άρθρου 16 κατοχυρώνει την δωρεάν παιδεία, ως υποχρέωση του κράτους. Η υποχρέωση αυτή συνίσταται στην παροχή δωρεάν διαδακτικών μέσων (συγγραμάτων, CD-DVD, φορητοί υπολογιστές κτλ) και στην δωρεάν παρακολούθηση των μαθημάτων (πράγμα που θεωρείται απόλυτο κεκτημένο (πχ δεν μπορεί ποτέ το κράτος να επιβάλει δίδακτρα στα δημόσια σχολεία).
Ωστόσο η επόμενη παράγραφος, η 5η, είναι αυτή που αφορά τα πανεπιστήμια, και στην οποία γίνεται σαφές ότι τα πανεπιστήμια αποτελούν αποκλειστικά (δωρεάν και δημόσιος χαρακτήρας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης) Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) τα οποία αυτοδιοικούνται. Η αυτοδιοίκηση γίνεται κατανοητή ως διοικητική/δημοσιονομική αυτοτέλεια των ιδρυμάτων στη διαχείριση των υποθέσεών τους, με τα δικά τους όργανα, στο πλαίσιο πάντα των ρυθμίσεων των τυπικών νόμων, άρα δεν πρόκειται για πλήρη αυτονομία των ΑΕΙ-ΤΕΙ. Η αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων είναι τόσο ατομικό δικαίωμα (του κάθε φοιτητή, καθηγητή, πολίτη) όσο και θεσμική εγγύηση, δηλαδή μέσο προστασίας κάποιον θεσμών κρίσιμων για τη λειτουργία του κράτους. Στον όρο τέλος αυτοδιοίκηση εμπίπτουν περιπτώσεις επιλογής του διδακτικού-επιστημονικού προσωπικού των ΑΕΙ-ΤΕΙ, οικονομικού σχεδιασμού, κατάρτισης προγράμματος σπουδών και εκλογής των οργάνων διοίκησής τους. Από την άλλη το κράτος είναι αυτό που είναι υπεύθυνο για τον τρόπο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, μέσω της επιλογής από τους υποψηφίους αυτών που έχουν τα εφόδια ενεργούς παρακολούθησης των πανεπιστημιακών μαθημάτων.
Ένα άλλο σημείο, άξιο λόγου, είναι το ότι κάθε φορά που στο Σύνταγμα κείται η φράση «όπως νόμος ορίζει», εννοεί τον εκτελεστικό νόμο. Ονομάζεται εκτελεστικός γιατί είναι αυτός που εκτελεί τις επιταγές του Συντάγματος όσον αφορά εν προκειμένω τα της πανεπιστημιακής Παιδείας. Στην περίπτωση μας ίσχυε από το 1982 ο νόμος-πλαίσιο 1268, και ο οποίος άλλαξε πρόσφατα με την κατάθεση και συζήτηση στη Βουλή του νέου νόμου. Και στον παλαιό και στον νέο γίνεται λόγος για το «Πανεπιστήμιο Ομάδων». Η έννοια αυτή γίνεται αντιληπτή ως την ισότιμη (;) συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων, διαμέσου των συλλογικών οργάνων, των μελών ΔΕΠ (διδακτικό-επιστημονικό προσωπικό), κυρίων και λοιπών, και των φοιτητών. Μεγάλης σημασίας για την κατοχύρωση της δράσης των φοιτητικών συλλόγων είναι τι εδάφιο δ’ της παραγράφου 5 του άρθρου 16. (Αλήθεια πόσο λειτουργούν τα θεσμικά όργανα των φοιτητών όταν η ΕΦΕΕ για μια δεκαετία είναι ανενεργή, επειδή σε κάποιον δεν αρέσει η βούληση των φοιτητών, όπως αυτή εκφράζεται στις φοιτητικές εκλογές; Πόσο νόμιμο είναι Γενικές Συνελεύσεις να λαμβάνουν χώρα χωρίς προηγούμενη έγκριση από το ΔΣ; Πόσο δημοκρατικό είναι μειοψηφίες, με τραμπουκισμό να προκαλούν μακροχρόνιες καταλήψεις εις βάρος των συμφερόντων αυτών-φοιτητών- για των οποίων το παρόν και μέλλον τάχα «αγωνιστικά» κόπτονται;)
Κλείνοντας και προκειμένου να επιτευχθεί η σύνδεση, της παρούσας ανάλυσης, με τα συμβάντα της επικαιρότητας, η «πέτρα του σκανδάλου» είναι το εδάφιο β’ της παραγράφου 8 του άρθρου 16 (16 παρ.2 εδ.β’ Σ): «H σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται». Ρητή και κατηγορηματική δήλωση του συντακτικού νομοθέτη, η οποία είναι σαφής και κατανοητή σε βαθμό που δεν επιδέχεται περεταίρω ανάλυσης. Η εν λόγω διάταξη εξαλείφεται σε περίπτωση αναθεώρησης του Συντάγματος, αν και το γεγονός αυτό, άτυπα (ελέω Ευρωπαϊκής Ένωσης, και υπεροχής του κοινοτικού δικαίου, έναντι του εθνικού) έχει ήδη τελεστή λόγω της αναγνώρισης και εξομοίωσης των διπλωμάτων των κολλεγίων (κέντρα ελευθέρων σπουδών), με τα πτυχία των ΑΕΙ-ΤΕΙ. Το να αρνείται κανείς την αναθεώρηση αυτού το εδαφίου, είναι, κυριολεκτικά, σα να κλείνει τα μάτια και τα αυτιά του στις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο.
Τελικά, η βαρύτητα του άρθρου 16 έγινε, έστω και αργά-λόγω ΜΜΕ, αντιληπτή. Η σημασία αυτής της διάταξης είναι ο οδηγός, ο γνώμονας, η κατευθυντήριος γραμμή, η πυξίδα για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να πορευθεί το κράτος και οι πολίτες στα νευραλγικά ζητήματα της Παιδείας. Η αναθεώρηση του άρθρου 16, ας μας επιτραπεί η πρόβλεψη, είναι αρκετά πιθανή, δεδομένων των απόψεων των 2 μεγάλων κομμάτων εξουσίας. Ίσως τελικά να είναι αυτή η κίνηση η έναρξη μιας μακράς προσπάθειας για την βελτίωση του Εκπαιδευτικού συστήματος της Ελλάδας, που πλέον έχει ως άμεσους ανταγωνιστές τις κατά πολύ πιο προηγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ευχή όλων η ευκαιρία αυτή να μην πάει χαμένη.
