Με αφορμή την εκλογή Χριστόφια κρίνεται σκόπιμο να επιχειρηθεί μια προσέγγιση στη σύγχρονη πραγματικότητα στο νησί. Οι πληροφορίες που κατά καιρούς προβάλλονται είναι αποσπασματικές και δεν οδηγούν στην κατανόηση των σημερινών δεδομένων του θέματος. Με το παρόν άρθρο επιχειρείται μια σύντομη περιγραφή των όσων ισχύουν και όσων λαμβάνουν χώρα σε ό,τι έχει να κάνει με το εθνικό αυτό ζήτημα.
Σύντομο ιστορικό – εισαγωγή
Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει διάρκεια ζωής, έως τώρα, 48 χρόνων. Το 1960 με τις Συμφωνίες της Ζυρίχης, ιδρύθηκε ανεξάρτητο κράτος στο νησί, με εγγυήτριες δυνάμεις την Ελλάδα, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Το 1963 επήλθε κρίση στις σχέσεις των δύο κοινοτήτων του νησιού (ελλήνων και τούρκων) λόγω επιθυμιών του Μακάριου για αναθεώρηση του Συντάγματος, με περιορισμό του δικαιώματος Veto της τουρκοκυπριακής μειονότητας. Έτσι οι σχέσεις των δύο λαών του νησιού ήταν τεταμένες, καθώς δημιουργήθηκαν θύλακες τουρκοκυπρίων. Έτσι το ήδη τεταμένο κλίμα εντάθηκε από τις παρεμβάσεις της Χούντας των Συνταγματαρχών, που δεν επιθυμούσαν την παραμονή του Μακαρίου στην εξουσία. Έτσι το πραξικόπημα που επιχείρησαν σε βάρος του, έδωσε την αφορμή στην Τουρκία, να εισβάλει στο νησί το 1974, και να κατάσχει το 38% περίπου του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το 1983, τα Κατεχόμενα ανακήρυξαν εαυτούς ανεξάρτητο κράτος (ΤΔΒΚ), μη αναγνωρισμένο από κανένα άλλο κράτος, παρά μόνο απ’ την Τουρκία. Έως το 2004, όμως το Κυπριακό, δεν κινούνταν σχεδόν, καθώς είχε επέλθει περίοδος στασιμότητας, λόγω της αδιαλλαξίας του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ντενκτάς. Όμως στις 13 Δεκεμβρίου 1997, αποφασίζεται η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων και με την Κύπρο για την είσοδό της στην Ε.Ε. H μη λύση του πολιτικού προβλήματος, δεν επηρέασε τελικά τις διαπραγματεύσεις, και έτσι στις 1 Μαΐου 2004 η Κύπρος καθίσταται πλήρες μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Πριν από την ένταξη είχε προηγηθεί η απόρριψη του σχεδίου Ανάν.
Στάση Τουρκίας – ΗΠΑ, δράσεις Ελλάδας
Το Κυπριακό πρόκειται για ένα ζήτημα διεθνούς δικαίου, στο οποίο η κατάσταση από νομικής άποψης είναι απλή, σε μια πρώτη ανάγνωση. Παράνομη εισβολή και κατοχή εδάφους μιας χώρας από άλλη. Παραβίαση του Χάρτη του ΟΗΕ (ΧΟΗΕ) και πιο συγκεκριμένα της εθνικής κυριαρχίας ενός κράτους. Η απάντηση από την πλευρά των Τούρκων έγκειται, στο ότι νομίμως πραγματοποιήθηκε η εισβολή και, κατά συνέπεια είναι σύννομη η παραμονή των στρατευμάτων στο νησί. Τούτο, διότι οι Συμφωνίες ίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας προέβλεπαν ρόλο στην Τουρκία ως εγγυήτρια δύναμη. Αφού λοιπόν, θεωρεί η Τουρκία, επιχειρήθηκε κατάλυση της κρατικής υπόστασης του κράτους το 1974 (πραξικόπημα Χούντας Αθηνών-Ένωση με Ελλάδα), τότε σαν εγγυήτρια δύναμη, επενέβη προκειμένου να διατηρηθεί η συνοχή και ύπαρξη του κράτους. Επίσης πρόταξε την προστασία της τουρκικής μειονότητας, τα δικαιώματα της οποίας καταπατούνταν.
Εδώ πρέπει να γίνει λόγος για τη στάση των ΗΠΑ (που ουσιαστικά έχουν αντικαταστήσει τους Βρετανούς ως προς το σε τίνος τη σφαίρα επιρροής άνηκε/ανήκει στο νησί). Η ΗΠΑ θεωρούσαν το Μακάριο, ως ένα ρασοφόρο Φιντέλ. Πίστευαν ότι η αδέσμευτη πολιτική του, οδηγούσε την Κύπρος προς την ΕΣΣΔ. Επιπλέον δεν ήθελαν να αντιπαρατεθούν με την Τουρκία, ο ρόλος της οποίας στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ είναι καθοριστικός. Τέλος είχαν αρκετά προβλήματα, το 1974, οι ΗΠΑ (Βιετνάμ, Μ.Ανατολή, παραίτηση Νίξον), ώστε να συμμετέχουν ενεργά στην απομάκρυνση/αποτροπή των τουρκικών δυνάμεων. Στα επόμενα χρόνια η στάση της τουρκικής πλευράς ήταν άκαμπτη αρνούμενη κάθε λύση, στηριζόμενη στην ισχύ των όπλων. Οι ΗΠΑ δεν πίεζαν για άμεση λύση, προκειμένου να μη δυσαρεστηθεί η Τουρκία, ενόψει και των ραγδαίων αλλαγών στη Μ.Ανατολή, μετά την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ. Η προσπάθεια για ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. θορύβησε την Τουρκία, και οι στενές σχέσεις με τους Ρώσους (εγκατάστασης πυραύλων S-300) ανησυχούσαν τις ΗΠΑ. Ας μην λησμονιέται ότι οι ΗΠΑ επιθυμούσαν τη διατήρηση του status quo στο νησί, το οποίο δεν διαταράχθηκε, καθώς οι βρετανικές βάσεις παρέμεναν (Δεκέλεια, Ακρωτήρι) και μάλιστα παίζουν σπουδαίο ρόλο (εγκατάσταση πυρηνικών, κατασκοπευτικό δίκτυο Echelon). Άλλωστε στη Νέα Μέση Ανατολή, που οραματίζονται τα γεράκια των ΗΠΑ, η Κύπρος παραμένει ένα αβύθιστο αεροπλανοφόρο στην περιοχή. Το σχέδιο Ανάν, αποτελούσε άλλωστε εγγύηση για τη διατήρηση των συμφερόντων των ΗΠΑ.
Νομική κατάσταση
Ο ΟΗΕ, πήρε σαφή θέση, από το 1974, έως το 2004, ως προς το θέμα της εισβολής, καταδικάζοντάς την. Παράλληλα ο Γ.Γ. του ΟΗΕ (Κουρτ Βαλντχάιμ) προσπάθησε να βρει κοινό τόπο μεταξύ των δύο πλευρών (το 1976-7 και το 1979 με τις Υψηλού Επιπέδου Συμφωνίες), αλλά εις μάτην. Το 1983 το βόρειο κατεχόμενο τμήμα ανακήρυξε την αναεξαρτηασία του, και απέκτησε de facto κρατική υπόσταση, όχι όμως και νομική. Έτσι το Σ.Α. του Ο.Η.Ε με τα ψηφίσματα 541/1983 και 550/1984 καταδίκασε ευθέως την ανακήρυξη της ΤΔΒΚ. Έτσι η διεθνώς αναγνωρισμένη Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί έλεγχο μόνο στο νότιο τμήμα του νησιού, παρότι από νομική άποψη εξακολουθεί να εκπροσωπεί το σύνολο. Το 1992 το Γ.Γ. του ΟΗΕ (Μπούτρος Γκάλι) έθεσε ενώπιον των δυο μερών (ελληνοκύπριοι-τουρκοκύπριοι) τα Μέτρα Εμπέδωσης Εμπιστοσύνης, τα οποία απορρίφθηκαν από τον Ντενκτάς. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κέρκυρας, το 1994, αποφασίστηκε η προοπτική ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε. (έναρξη διαπραγματεύσεων 13.12.1997, ένταξη 01.05.2004). Προτού ενταχθεί η Κύπρος στην Ε.Ε. επιχειρήθηκε να λυθεί το πολιτικό πρόβλημα με το σχέδιο Αναν, το οποίο απέρριψαν δια δημοψηφίσματος οι Ελληνοκύπριοι. Έτσι σήμερα, ναι μεν η Κύπρος εντάχθηκε στην Ε.Ε. ολόκληρη, ωστόσο εξαιρείται ρητά ο Βορράς από την εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου (αναστολή) καθώς δεν τελεί υπό τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τούτο συνιστά μια νομική φόρμουλα (αμφιβόλου ορθότητας) προκειμένου να παραβλέψει Ε.Ε. την Κατοχή εδάφους της, από μια άλλη χώρα, και μάλιστα υποψήφια προς ένταξη (που παρόλα αυτά δεν αναγνωρίζει την κρατική ύπαρξη ενός Κράτους – Μέλους της Ένωσης στην οποία θέλει να ενταχθεί). Η Ε.Ε. βέβαια, ενόψει και της οικονομικής ενίσχυσης των Τουρκοκυπρίων προώθησε Κανονισμό που θα επιτρέπει το απευθείας (δίχως τη μεσολάβηση της Κυπριακής Δημοκρατίας) εμπόριο με τα Κατεχόμενα. Ο Κανονισμός δεν εγκρίθηκε, καθώς επήλθε πολιτικός συμβιβασμός, δια της έκδοσης άλλου Κανονισμού, ο οποίος επιτρέπει όχι το απευθείας εμπόριο, αλλά την απευθείας χρηματοδότηση των Κατεχομένων, προκειμένου να προετοιμαστεί η ένταξή τους στο κοινοτικό κεκτημένο (δια της λύσης του Κυπριακού ή και μέσω άλλων οδών..;)
Πρόσφατες εξελίξεις
Η εκλογή του Χριστόφια αναπτέρωσε τις ελπίδες για άμεση λύση του προβλήματος. Ο Παπαδόπουλος, είχε χαρακτηριστεί από τη διεθνή κοινότητα ως αδιάλλακτος, και καθόλου δεν στεναχωρήθηκε η Ε.Ε., το Η.Β. και οι Η.Π.Α. που δεν επανεξελέγει. Αντίθετα θεωρούν πιο διαλλακτικό το Χριστόφια. Βεβαίως φροντίζουν να υπενθυμίζουν ότι δε θα του φανούν «μεγαλόκαρδοι». Έτσι, δια του τύπου, φροντίζουν να στέλνουν μηνύματα, όπως ότι ναι μεν θεωρείται ευρωπαϊστής και υπέρμαχος τη λύσης, αλλά δεν παύουν να υπενθυμίζουν το κομμουνιστικό παρελθόν και παρόν του (δημιουργώντας εντυπώσεις στο διεθνές περιβάλλον, συνδέοντάς τον με τη δήθεν μεταστροφή της Κύπρου, το ‘60-’70 σε Κούβα της Αν. Μεσογείου). Παρόλα αυτά ο Χριστόφιας, φρόντισε να τονίσει ότι το σχέδιο Ανάν, δεν υφίσταται πια (το χαρακτήρισε ως «βρυκόλακα») και ότι η έναρξη των διαπραγματεύσεων πρέπει να γίνει με βάση τις Τεχνικές Συμφωνίες της 8ης Ιουλίου 2006. Όμως η στάση του υπέρ του σχεδίου, το 2004, γεννά σκέψεις για τη στάση του, σε περίπτωση επαναφοράς των βασικών σημείων του σχεδίου, υπό άλλο μανδύα. Άλλωστε το παραπάνω είναι το πιθανότερο, καθώς η διεθνής κοινότητα ήταν υπέρ του σχεδίου, όπως και η τουρκική πλευρά. Έτσι οι Η.Π.Α. επιθυμούν λύση του Κυπριακού, ώστε να μην παραμένει εμπόδιο στην πορεία της Τουρκίας προς την Ε.Ε. Η Ευρώπη δεν επιθυμεί να διατηρεί μια βραδυφλεγή βόμβα στο μαλακό υπογάστριό της, ενώ η Τουρκία θέλει να απαλλαχτεί από την κατηγορία του παραβιαστή του διεθνούς δικαίου αφενός, αφετέρου να νομιμοποιήσει τα κεκτημένα κέρδη της, από την εισβολή του ’74. Η Ελλάδα από την πλευρά της επιθυμεί τη λύση του Κυπριακού, προκειμένου να απαλλαγεί από την πίεση του διεθνούς παράγοντα αλλά και να εξασφαλίσει τα μέγιστα δυνατά κέρδη (ας μην ξεχνάμε ότι ήμασταν οι ηττημένοι το 1974). Ωστόσο, εντύπωση προξένησε η θέση αρκετών, της ελληνικής πολιτικής ελίτ, τόσο περί αποδοχής του σχεδίου «Ανάν», που ήταν δυσλειτουργικό, όσο και η πολεμική που είχε ξεσπάσει μεταξύ αυτών και του προηγούμενου προέδρου Παπαδόπουλου.
